De rios e carvalleiras e un monte das Asturies

Serán un dos grupos estrela da vindeira Festa da Carvalleira de Sás, à que, por desgraza e con muita dor de corazón, non poderei acudir. Llan de Cubel, que toma o seu nome dun monte situado nas estremas ocidentais de Asturies (en galego traduziria-se por o Chao de Covelo ou algo parecido), trairán a sua sabedoria e experiéncia às estremas ocidentais dun país irmán do seu, ainda que non sempre ben compreendido da outra veira do Éu, para desgraza de ambas as duas nazóns, que sobreviven ancoradas fronte ao mar maior cun cuitelo de esperanza atravesado entre os dentes.
Esta sensazón de resisténcia colectiva, de vexetazón imensa que medra e pula baixo as tempestades da melancolia imobilizadora, é a que parece desprender-se deste magnífico tema que aqui vos oferezo, tan sobérbia e poderosamente executado. Este Rigu Esva escrito polo padre Galo a comezos do pasado século e ainda hoxe tan vixente. A ambas as duas marxes do Éu.
Xunto cos de Llan de Cubel estarán nen máis nen menos que Solas e Sharon Shannon, unha vella coñecida da música galega, asi como o noso gaiteiro (con maiúsculas) Pepe Vaamonde. Asi que saúde e ledícia para os afortunados que visiten este ano a Carvalleira!

Pátria Galega 2007

Como todos os anos, seguirmos sendo e falando. Seguirmos existindo.
Porque, que queiran ou non, Galiza é unha nazón.
Somos unha nazón.
E pasiño a pasiño, devagar, pouco e pouco, pomos rumo e engalamos vizosos cara à liberdade.
FELIZ DIA DA PÁTRIA!
VIVA GALIZA CEIVE!
SAÚDE E TERRA!

Lembrando a Bothy Band

Un dos grupos míticos, embrionários e imprescindíveis da música irlandesa de todos os tempos; ou, en palavras de Martyn Bennett, a mellor banda irlandesa de todos os tempos. Un servidor concorda con esta opinión. Quen non o faria vendo o plantel que configura o grupo?
No violin, nen máis nen menos que Kevin Burke; às uillean pipes, un silencioso e arisco Paddy Keenan (memorável o seu duelo nas gaitas con Carlos Núñez no tema The Raggle Taggle Gipsy); a voz e o piano eran cousa de Tríona Ní Dóhmnaíll, e a guitarra ficava para seu irmán Míchèal (ambos os dous coincidirian de novo anos depois en Nightnoise, a experiéncia que revolucionaria a música irlandesa xa nos anos 80). Un mozo Matt Molloy, hoxe en The Chieftains, fai marabillas coas frautas, mentres que do bouzouki ocupa-se o mesmísimo Dónal Lunny, xa entón verdadeira enxurrada de forza e criatividade.Neste vídeo interpretan un set de tres pezas clásicas do repertório tradicional irlandés: The Morning Star, The Fisherman's Lilt e The Drunken Landlady. Era Dublin, e corria o difícil ano de 1977.

Paddy Flynn ou a necesidade do delírio

O primeiro livro que me permitiu mergullar-me nese gorentoso vício chamado Irlanda foi The Celtic Twilight, de William Butler Yeats, un dos cúmios do Irish Literary Revival e, por suposto, da literatura irlandesa de todos os tempos (ainda sendo protestante e escrevendo as suas obras en inglés). Tamén, por suposto, un verdadeiro soñador e catador de mundos e ultramundos diversos. Este Celtic Twilight pertence a unha parte da sua produzón literária na que tamén poderian incluír-se obras como Red Hanrahan, tan zarrapicado de remotas reminiscéncias mitolóxicas, e que foi desde o comezo a que máis interese despertou en min, por múltiples motivos entre os cais salienta, sen dúvida, a grandísima conexión entre estas histórias e muitos dos motivos recorrentes da nosa tradizón oral. Son, con efeito, memórias e semblanzas que lle permiten a Yeats teorizar sobre aspeitos como os limites da beleza ou a posibilidade de contactar con outros mundos e territórios, en permanente encrucillada con este que habitamos. A Idade de Ouro, o culto aos mortos, a pervivéncia das maneiras e ideoloxias tradicionais, a guerra... percorren como seiva as páxinas desta obra, e todo isto focado desde ópticas e raízes netamente irlandesas. Entre as personaxes que Yeats coñeceu e às que fixo falar nos seus contos salienta, ao meu ver, Paddy Flynn, en quen se resumen as teimas e delírios dun verdadeiro visionário, deses que até non há muito tampouco faltavan nas nosas aldeas e dos que Cunqueiro recolleu alta e luminosa sabedoria. Fala-nos Yeats de Paddy Flynn breve mais intensamente, nunha pasaxe desta obra intitulada "A storyteller" (un contador de histórias, o que se denomina en gaélico seonachie). Oferezo-vos esta pequena semblanza traduzida ao galego, e ogallá percebades como eu o fixen no seu momento algunhas lizóns valiosísimas que nela latexan. Entre elas, a necesidade de sermos ledos, esa na que tanto e con tanta razón insistia Dieste.
Que gostedes!

Muitas das histórias deste livro foron-me contadas por un tal Paddy Flynn, un velliño de ollos cintilantes, que vivia nunha choupana chea de pingueiras e de unha soa peza na aldea de Ballisodare, que é, como adoitava dizer el mesmo, "o lugar máis xentil" (co que queria dizer "encantado") "do condado todo de Sligo". Emporiso, outros colocan-no por detrás de Drumcliff e Dromahair. A primeira vez que o vin estava inclinado sobre o lume cun bote de cogomelos ao seu carón; na seguinte ocasión topei-no dormido baixo dunha sebe, sorrindo en meio do seu sono. De feito semrpe estava ledo, ainda que eu cria poder ver-lle nos ollos (lixeiros tal que os dun coello, cando espreitavan o exterior desde as suas rugosas tobeiras) unha melancolia que era case parte da sua alegria; a melancolia visionária das naturezas puramente instintivas e de todos os animais.
E, contodo, havia na sua vida muito polo que estar triste, pois na triple soidade da vellez, a excentricidade e a xordeira, andava dun lado para outro mui perseguido dos rapazes. Quizá era por esta mesma razón polo que sempre recomendava ledícia e optimismo. Gostava muito, por exemplo, de contar cómo Columcille [un dos grandes santos da tradizón irlandesa, coñecido tamén como Columban e fundador de múltiples mosteiros nas illas Británicas e na Europa continental] animou a sua mai. "Como é que estades hoxe, madre?", perguntava o santo. "Pior", contestava a mai. "Ogallá mañá estexades pior", dizia o santo. Ao dia seguinte Columcille apresentava-se de novo, e tiña lugar exactamente a mesma conversa, mais ao terceiro dia a mai dixo: "Mellor, a Deus grazas". E o santo respostou: "Ogallá mañá estexades mellor". Tamén gostava muito de contar cómo o Xuiz, no Derradeiro Dia, sorri do mesmo xeito cando recompensa os bos que cando condena os perdidos às lapas eternas. Tiña muitas visóns estrañas que o mantiñan ledo ou o entristecian. Perguntei-lle se algunha vez vira os trasgos, e recebin como resposta: "Home non! E logo non estou anoxado con eles?". Perguntei-lle tamén se vira algunha vez a banshee [literalmente, "muller-trasgo"; muller que anúncia a morte dunha persoa cantando baixo a sua ventá; ten analoxias coas nosas "lavandeiras"]. "Vin", dixo, "acolá embaixo, xunta à água, batendo no rio coas suas mans".

O Grande Alce Irlandés

E velaqui o Grande Alce Irlandés do poema de Heaney. Xigantesco, hiperbólico, limítrofe coa desproporzón, profundamente mítico; en definitiva, un irlandés en toda regla.

Flying over the Bogland

Ainda me restan muitos poemas de Heaney aos que regresar. Versos dos que recoller máis unha vez a calor que noutrora me proporcionaron, sílaba a sílaba, golpe a golpe. Un deles é este "Bogland", traduzível ao galego como terra de pántanos. O bog, no inglés de Irlanda, define precisamente iso, unha terra lamacenta, o que na nosa língua designaríamos con termos como trollo, tremedal ou chagorza, entre outros.

O bog é un tema fundamental na poesia de Heaney. Por unha banda, polo seu carácter limítrofe ou fronteirizo, a meio camiño entre a lagoa e a terra firme; como quen diz, unha sorte de "terra de ninguén" que fai do pántano unha xeografia médium, un ponto de conexión de mundos e realidades aparentemente desligados. Haveria ainda que lembrar que eses hábitats de difusa natureza son mui recorrentes na tradizón céltica, precisamente por esa dualidade que lles é própria. Por outro lado, Heaney procura no bog un mito poético homologável ao que produziron outras literaturas nunha liña similar de poetizazón das paisaxes.

De feito, o poema arrinca coa evocazón dun deses mitos, as pradeiras norteamericanas, os vastos horizontes atravesados na nosa imaxinazón por caravanas de pioneiros. Risco, aventura, colonizazón, habitazón de espazos inabarcáveis. A raiz do western. A fronteira. Fronte a isto, o pántano irlandés, sen dúvida un dos trazos máis definitórios da paisaxe da illa, oferece-nos unha riqueza simbólica non menos vigorosa. O acontecimento histórico evocado nas estrofes centrais (a descoberta nun pántano do Ulster do esquelete dun alce e de restos de alimentos perfeitamente conservados) serve-lle a Heaney para transmutar o bog nunha "memória da paisaxe", ou ainda mellor, e nas suas próprias palavras, "unha paisaxe que lembrase todo canto lle aconteceu". Metáfora e somatizazón poderosísimas da lembranza, obsesón central nunha cultura tan profundamente oral como a irlandesa. Deste eixo simbólico desprenden-se, tal que lizgairas faíscas, muitas imaxes e ideas motrizes da poesia de Heaney, algunhas delas xa mui presentes nestes versos que vos oferezo chafalleiramente vertidos ao galego.

Non temos prados

para cortar un grande sol no roibén,

por toda a parte o ollar fai concesóns

ao desbordante horizonte,

é cortexado no ollo de cíclope

dunha lagoa. O noso campo abertal

é trollo que segue a encostrar-se

entre as vistas do sol.

Sacaron o esquelete

do Grande Alce Irlandés

dentre a turva, prepararon

unha enorme embalaxe chea de ar.

Manteiga afundida máis de cen anos

foi recuperada entón salgada e branca.

A própria terra é benévola, manteiga negra

a derreter-se e a abrir-se baixo o pé, estrañando a sua definizón última

por millóns de anos.

Endexamais picarán carbón aqui,

somente os enchoupados toros de

grande pinabetes moles coma polpa.

Os nosos pioneiros continuan asestando golpes

cara adentro e abaixo,

cada capa que descobren

parece existir xa de antes.

Os buratos do trollo poderian
ser infiltrazón atlántica.

O centro húmido é insondável.

Si há

Volveu. E, con ela, unha galerna fresca e revitalizadora axita os alicerces da nosa música nacional, tan dada por momentos a acomodar-se nun estatismo mui pouco san e, desde logo, en absoluto xustificável. Con Si há, Mercedes Peón retoma camiños coñecidos, ensaiados xa con éxito no seu anterior Ajrú mais, se cadra, levados desta vez a extremos e fronteiras que naquela entrega somente se intuían e que agora cristalizan. Un cristal gozoso e traslúcido. O caso é que un recoñece neste álbum os mesmos motivos e obsesóns baixo a voz rachada desta cantigueira de Oza dos Rios emocionalmente enraizada na Costa da Morte. A muller, desde logo, é unha presenza nuclear, central. Cando Mercedes berra, cando emprende a arriscada contorsión de cada copla, notamos cómo é a avoa de sempre, gorda, enfatada de negro, de branquísimas tempas, a que esvara até os nosos ouvidos e pare penedos grandísimos e nocturnos aló mui dentro de nosoutros. Cousas primitivas, que só o granito e a voz compreenden e abranxen. A música de Si há, extrema por vibrante e imprevisível, é unha banda sonora perfeita para a axitazón, para a rebeldia, para refamiliarizar as línguas con fontes e águas que críamos extintas, ou perdidas no corazón do bosque, mais que de cando en cando regresan onda nós, difusas mais recoñecíveis entre os ritmos das ferreñas, dos sachos, por suposto das gaitas. Por vezes, a voz torna-se meridional, case africana, decimonónica, como saída dunha antiga gravazón de comezos de século. Mais, curiosamente, nesta estraña conexión co Mogreb, que a própria Mercedes alenta e desenvolve, latexa unha ligazón non menos surpreendente cos nortes de sempre, con eses cantos irlandeses ao vello estilo (sean-nós) de paralelos estilísticos mui evidentes en todo o arco atlántico. Mercedes Peón non deixa de imitar-lle a Elizabeth Cronin, aquela cantante de Donegal gravada por Alan Lomax e Seamus Ennis, ou a Lizzie Higgins, unha das cantantes predilectas de Martyn Bennett. Todas elas son vozes metalúrxicas, gorxas imposíveis chantadas fronte ao mar e dispostas a pasar-lle revista aos ritmos da vida. Un por un. Porque, como diz Mercedes nunha sua copla, ai agora que estou no certo / ai agora que estou ben / ai agora que estou no certo / ai agora o que direi...

Verán, verán... abenzoado sexas!

Chegou o verán; como diria o poeta, abenzoado sexa! Rematadas as obrigas académicas e laborais máis imediatas, o salmón de arxila dispón-se a abandonar os mares abertos e arriscados para procurar de novo a luz mol dos relanzos de sempre, sempre acolledores. E con esa luz, centos de arelas, de desexos; millentos lugares que visitar, e outras tantas emozóns que sentir con estes primeiros soles que beixan o Noroeste. Onde habito.

Necesito recuperar vellos nérvios. O extremo oeste agarda por min. Ali xaz a miña raiz, esa da que bebo. Faltan-me recantos que visitar, pequenos santuários, a teima da peregrinaxe sempre axitando-se-me no ventre. Há tempo que lle teño botado o ollo aos penedos de Pasarela, de Trava, de Vraño, grotescos e inquedantes non mui lonxe do mar. Un cre recoñecer nalguns deles os trazos inconfundíveis dun Castelao. Tamén toca regresar à Barbanza, agreste e contraditório país, rotundo nome, pulsón de água e granito coa que me familiarizei este curso buceando entre documentos medievais, soñando as suas paisaxes que o pasado ano só cheguei a intuir nunha rapidísima viaxe (o castro de Baroña, a Pedra do Mouro de Axeitos, a fervenza de Cadarnoxo, os altísimos páramos sobre a ria da Arousa...). Pouco depois desa excursón desatou-se o inferno e Galiza inteira ardeu no desespero. Agardemos que este ano non se repita. Luitemos para que asi sexa.

E como os camiños van e veñen e entrelazan-se e acaban sendo caprichosos labirintos sen un dar-se de conta, mui seguramente terei de choutar dun lado ao outro do país para render visita ao país de Mailoc, aos confins da terra britoniense e cunqueirana. Quen mo ia dizer? Ali agardarán por min, se Deus ben quixer, dous ollos de turva fundos e turbadores cal lagoas invernizas.

Porque, como ben saben os paisanos de noso, nas lagoas agochan-se as vellas cidades de cristal. Esas que todos degoramos...

Apoloxia dos retornos

Após muito tempo (demasiado, demasiado) isolado dos vellos e gorentosos vícios, servidor reemerxe por enésima vez das profundidades do fastio e do estrés finicurricular (desculpen polo exaxerado do neoloxismo) e dispón-se a recuperar hábitos tan fermosos como este de deixar constáncia de inquedanzas, obsesóns e rarezas várias.

Graciñas pola vosa paciéncia! Retomemos de novo pois o curso do salmón, o tacto da arxila, o lume no cérebro...