E ainda asi, con todo canto se leva escrito, cantado e proclamado, sigo sen encontrar definizón máis exacta e perfeita do noso País que a que davan os de Siniestro Total naquela canzón que derivou en hino nacional para certas horas da madrugada...
MIÑA TERRA GALEGA, ONDE O CEO É SEMPRE GRIS! MIÑA TERRA GALEGA, É DURO ESTAR LONXE DE TI!
Bon dia da Pátria para todos cantos vos sentides galegos e, sobretodo, para todos cantos demonstrades se-lo dia trás dia, hora trás hora, batalla trás batalla. Porque ainda fica muito por fazer. E muitísimo por gañar.
Xa está às portas a Festa da Carvalleira, en Zás. Se Ortigueira chegou há unhas semanas à sua trixésima edizón, a Carvalleira non desmerece e en escasamente unha semana acadará os seus primeiros vintecinco anos de existéncia. Un tempo suficiente para a converter nun referente festeiro e musical para toda a comarca de Soneira e, se me apuran, para toda a Costa da Morte, tan ampla en extensión como difusa en canto aos seus limites. O certo é que, para seren 25 anos os que van celebrar-se, un servidor quizá agardava un cartel algo máis potente, ou, cando menos, à altura do que foron os dous últimos anos. Bandas do prestíxio de Lúnasa, Flook, Solas, Llan de Cubel ou Comas, entre outros, pasaron por esa paraxe idílica abrindo nela fendas de música maxistral e poderosa. Ainda asi, nesta vixesimoquinta edizón teremos ocasión de escuitar os Wolfstone escoceses, os tamén escoceses (e, polo momento, unha incógnita, cando menos para min) Clanadonia e os galegos Fia Na Roca e Luar Na Lubre como protagonistas estelares dos concertos. Mais à música folque engadirán-se, coma sempre, as actuazóns dos grupos tradicionais, o ambiente de romaria enxebre, os enormes vasos de cervexa, a sensazón luminosa de que agosto comeza e fai-no coma sempre, atravesado de millentas festas e paisaxes. Deixo-vos aqui un dos temas que seguramente interpretarán os Luar Na Lubre no palco da Carvalleiro. Intitula-se "Meighallo" e pertence ao seu polo momento último traballo, Camiños da Fin da Terra. A peza consta de duas partes. Na primeira delas, a oceánica e vagorosa voz de Sara Vidal interpreta várias coplas procedentes da Costa da Morte, con topónimos recoñecíveis e suxerentes onde os houver: Malpica, Muxia, Corme... Os ares árabes, o recendo a areas do Mogreb, deixa-se sentir ben na instrumentazón e nas próprias cadéncias da melodia. A segunda parte do tema é unha danza procedente de Oirós, na província de Ponte Vedra. O dito, vemo-nos na Carvalleira. Lume!
Salín de Corme con día Anoiteceume en Carballo Ás fillas da miña nora Que lles quiten o meighallo
Ai la le lo, ai la la lo...
Por ir de noite caín na lama Por unha nena que namoraba Foi pola noite, se vou de día Ca peleaba mais non caía
Pola culpa do teu prenderon o meu Se o meu tiña ghana moita máis tiña o teu Moita máis tiña o teu, moita máis tiña o teu Pola culpa do teu prenderon o meu
Veño da Virxe da Barca Vou para a Virxe do Monte Barqueiriño de Muxia Pásame antes que sea noite
Ai la le lo, ai la la lo...
Malpica dos meus amores O rei quíxote vender Para vender a Malpica Moitos cartos hai que ter
O artigo intitula-se Un rapaz sen aldea, un ninguén... e asina-o Fran P. Lorenzo na sua seczón habitual de Galicia Hoxe, a coluna Vai de Blog. Unha fermosa reflexión en primeirísima persoa sobre a conexión que ainda hoxe a Galiza máis pretendidamente urbana garda con respeito às raízes rurais. Unha reflexión que abranxe aspeitos tan esenciais e etéreos como a língua, mais tamén outros tan tácteis, concretos e definitórios como os produtos dos que cada fin de semana fazian (e fan) acópio os urbanitas que ainda teñen aldea. Son territórios estraños e contraditórios mais que ainda hoxe, a comezos do século XXI, seguen a marcar a ferro a personalidade galega, unha personalidade efectivamente fronteiriza, a médio camiño entre o bulevar e o chanto, entre a fibra óptica e a corredoira, e que nos últimos tempos cristalizou en amostras de arte pop tan salientáveis como as camisolas d'O Rei Cintolo e similares. Un bon tema este, se dúvida, que quizá daria para iso que alguns críticos tanto cacarexan e tanto degoiran: a grande novela galega. Unha cousiña a médio camiño entre Os comedores de patacas e Made in Galiza estaria ben para comezar, non credes? Ainda que diso há saber bastante máis o Subcomandante Xallas, asi que non quero estender-me máis no asunto! Claro que a leitura de certas pasaxes do texto tamén me trouxo à cabeza aquel Vimos do monte! que soou durante bastante tempo no Xabarin Club...
En fin, aqui vos deixo o artigo. Que gosteis!
A finais dos anos setenta o galego, a lingua galega, a lingua de Galiza, non ingresara aínda nas aulas salesianas de María Auxiliadora. De feito non o fixo até un día do ano 81 ou 82 no que o profesor, coma un xabaril nunha exhibición de louza chinesa, botou as súas desconsideradas gadoupas sobre a finísima porcelana do idioma. Mesmo eu, cativo de adestramento urbano –que practicamente só lle oíra falar galego á señora de Beade que fregaba o portal da nosa casa, ás mulleres que vendían o peixe na praza de Abastos, a algún amigo de meu pai e nos veráns de Corrubedo–, souben recoñecer todos os erros e os castelanismos de alta radioactividade que aquel irmán palentino ía deitando nas súas leccións maxistrais de gallego; a proba de que os cativos que medran neste país levan o galego incorporado de serie, inscrito nalgún recanto do seu corpo: unha aprendizaxe case osmótica que moitos papás e mamás teiman en negarlles aos seus pequenos, non vaia ser que ese galego, aprendido e aprehendido, contamine o perfecto castelán que se practica aquí, en Galiza. Te va buena.Pero falaba da escola e daqueles cativos do centro de Vigo que un día abriron a capa do seu libro de texto para ler unha historia de Otero Pedrayo sobre os ríos galegos. E outros libros. A estrea foi para nós, supoño que coma para moitos primeiros lectores daquel tempo, coas Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas, o best-seller da literatura galega, co permiso de Afonso X e Rosalía de Castro. Lembro as tribulacións de Balbino, un rapaz da aldea, e o alleas que, na altura, me resultaban.
Para os nenos que medramos na cidade, a aldea foi sempre un idealizado Walhalla, un paraíso ao que acudir sempre que non o impedían as obrigas escolares. Chegado o verán, o Antroido, o Nadal ou a Semana Santa, todos os nenos con aldea montaban no coche familiar cada venres pola tarde, e regresaban a Vigo neses mesmos coches, que eran en realidade cabalos de Troia rurais, cargados de grelos, patacas e chourizos, os galanos da Terra, o traballo das avoas e dos avós. A aldea, especialmente en Vigo, marcaba o seu territorio na urbe: no nome dos bares –o Herville, o Sabucedo, o Carballo...,– ou no dos ultramarinos, debuxando unha sorte de xeografía pantasma que eu fun dotando de significado a medida que coñecín, por min mesmo, ese país que convertía os toldos dos negocios en pequenas embaixadas do seu ser minifundista.
Ao revés que Balbino fun, co paso dos anos, desenvolvendo unha sorte de complexo, ou eiva recoñecida, que se facía aínda máis explícita diante da recorrente pregunta dos meus compañeiros: ¿dónde es tu aldea? A resposta "no tengo aldea" comportaba unha outra pregunta/exclamación: "cómo no vas a tener aldea...? O meu pai procuroume unha solución de urxencia: "Si te preguntan les dices que tu aldea es Vigo, que es donde nacieron tus padres...". Eu mesmo sabía, como sabía que era pésimo o galego de Don Amador, que Vigo non era o lugar remoto no que pasar tres meses de vacacións. Só Corrubedo, por un tempo, cubriu o oco desa saudade.
Este día, mentres escribía unha crónica sobre o pasamento de Virxilio Viéitez, volvín achar nas imaxes dese mestre da fotografía o fascinio vexetal da aldea, a súa telúrica enerxía. Dalgunha maneira, encontrei nesas imaxes en branco e negro o espazo, a leira, que a cidade lles negou a todos os que son, coma min, e parafraseando a Neira Vilas, un rapaz sen aldea, coma quen dis un ninguén...
Nesta frase poderia resumir-se o que sentin cando escuitei esta estraña melodia. O grupo chama-se Manau, é bretón (ainda que cante en francés) e, segundo parece, é unha das bandas de hip-hop máis coñecidas daquelas terras, a máis de contaren con certo renome internacional. Como adoita ocorrer con tantas outras cousas, a descoberta foi calquer cousa menos intencionada: andava certa raqueira mariñá procurando vídeos no Youtube do seu idolatrado Alan Stivell cando, de súpeto, bateu cun intitulado La Tribu de Dana, espécie de remix ou remexido do tema tradicional bretón Tri Martolod (que todo bon afeizoado à música celta tatarexou máis de unha e de duas vezes) e que resultou ser un dos grandes éxitos destes singulares rapeiros que ousan casar a bombarda e o acordeón dos seus bisavós cos versos rotos e estremecidos do mellor hip-hop.
Mais o tema que interpretan neste vídeo que hoxe vos deixo aqui é o que lle deu título ao seu primeiro álbume, Panique Celtique, un título transparente e unha declarazón de intenzóns. Tanto música como imaxe acaban derivando nun delírio que poderíamos calificar, cando menos, de surprendente mais que nos deixa nos ouvidos o sabor das cousas arriscadas, do pulso final, do todo ou nada.
Por certo, permitide-me dedicar-lle estas rimas estridentes ao colega Pabliño, futuro médico de cabeceira en Celanova e amante (até onde eu sei) de cousas destas.
Celebrando Ortigueira (e agardando por Zás, que como todos os anos fai-se de rogar...), aqui vos deixo un vídeo dun dos grupos que honrará este ano o cenário principal do festival de festivais. Son The Dubliners, tocando a duo cos míticos The Pogues un tema ben coñecido da tradizón musical irlandesa, "The Irish Rover". A letra, como podeis ver, fala-nos dunha estraña tripulazón que parte cara a Nova Iorque e dun dramático naufráxio. Todo, por suposto, adubado co espírito rebelde e trangalleiro destes devotos da taverna. Ao mellor estilo Irish, como non. Por certo, xa vedes que por unha boca tan maltreita como a de Shane McGowan poden sair versos ben xeitosos. Aru!
On the Fourth of July, 1806
We set sail from the sweet Cobh of Cork
We were sailing away with a cargo of bricks
For the Grand City Hall in New York
Twas a wonderful craft
She was rigged fore and aft
And oh, how the wild wind drove her
She stood several blasts
She had twenty seven masts
And they called her The Irish Rover
We had one million bags of the best Sligo rags
We had two million barrels of bones
We had three million bales of old nanny goats' tails
We had four million barrels of stones
We had five million dogs
And six million hogs
Seven million barrels of porter
We had eight million sides of old blind horses' hides
In the hold of the Irish Rover
There was awl Mickey Coote
Who played hard on his flute
And the ladies lined up for a set
He would tootle with skill
For each sparkling quadrille
Though the dancers were fluther'd and bet
With his smart witty talk
He was cock of the walk
As he rolled the dames under and over
They all knew at a glance
When he took up his stance
That he sailed in The Irish Rover
There was Barney McGee
From the banks of the Lee
There was Hogan from County Tyrone
There was Johnny McGurk
Who was scared stiff of work
And a man from Westmeath called Malone
There was Slugger O'Toole
Who was drunk as a rule
And Fighting Bill Tracy from Dover
And your man, Mick McCann
From the banks of the Bann
Was the skipper of the Irish Rover
For a sailor its' always a bother in life
It's so lonesome by night and by day
That he longs for the shore and a pretty young whore
Who will melt all his troubles away
Oh, the noise and the rout
Swillin' poiteen and stout
For him soon the torment's over
Of the love of a maid he is never afraid
An old salt from the Irish Rover
We had sailed seven years
When the measles broke out
And the ship lost its way in the fog
And that whale of a crewWas reduced down to two
Just myself and the Captain's old dog
Then the ship struck a rock
Oh Lord! what a shock The bulkhead was turned right over
Gostei do titular con que anunciavan a notícia do exemplar de La Voz de Galicia de onte mesmo: "Ortigueira enche de sons celtas o vello corazón do Atlántico". E é que máis un ano chega o festival de todos os festivais, digan o que dixeren os informativos das cadeas estatais, que teiman en ignorar o que ocorre cada mes de xullo en Ortigueira e prefiren San Fermins, Castelos d'Ainsa e temas polo estilo. Eles o perden. Chega, dizia, Ortigueira, e fai-no acadando xa a estremecedora cifra dos 30 anos, algo certamente inusual en eventos deste tipo (cando menos no que a este arcaico Noroeste se refire). E iso sen ter en conta que o festival deixou de celebrar-se durante uns cantos anos, alá pola nuvosa e difícil década de 80, cando ainda eran relativamente poucas as greas de xente que se achegavan até a serra da Capelada na procura de sons de raiz. Era a época dos hippies, os antecesores desa tribo de gaiteiros improvisados e bebedores de litrona que pululan ainda hoxe polos nosos festivais de verán, nunha espécie de raza primixénia e imposível de erradicar: o homo festivaleirus quimicamente puro, que apanda con todos os concertos até ben entrado o dia, e fai-no, a ser posível, axitando durante horas e horas unha bandeira que ben pode ser a galega, ainda que nestes casos tampouco lle fazemos ascos à escocesa, a irlandesa, a bretoa ou (que recoiro! un dia é un dia!) a asturiana. Mentres vaia acompañada da sua cervexiña ritual, calquer bandeira serve.
En fin, que vén Ortigueira, e fai-no recuperando os mananciais clásicos dos que abrollaron as primeiras músicas. Pois este ano o programa aposta sen lugar a dúvidas pola veterania e os estilos fundacionais. Aí están, por exemplo, os míticos The Dubliners, unha espécie de versión falcatrueira e furancheira dos The Chieftains e que levan xa algo máis de 40 anos rulando polos cenários de todo o mundo. Supoño que traerán unha lembranza especial para o seu cantante, Ronny Drew, que anda a luitar contra o cancro e ao que xa lle brindaron algunha que outra homenaxe. Seguirán-lle os escoceses The Boys of the Lough. Ainda que chamar-lles escoceses é ficar curto, pois na sua formazón inicial cada un era da sua casa: irlandeses, escoceses, canadianos e ingleses. Todos aliados e ben avindos na procura dun son perfeitamente recoñecível e certamente delicioso. E tamén desde a Irlanda atracarán no peirao ortegán os Moving Hearts, que non há muitos meses viñeron a Vigo. É a banda do virtuoso e xenial Davy Spillane, ese que no seu dia ousara entroncar as melodias de uillean pipes con ritmos tan fundamente americanos como o blues ou o country, por exemplo (recomendo-vos o seu álbume Atlantic Bridge, unha marabilla nesta liña). Mais en Moving Hearts estavan tamén Christy Moore e Donal Lunny (que chegaron desde Planxty), o baixista Eoghan O'Neill (colaborador nalguns temas de Carlos Núñez, entre eles o celebérrimo O Pozo de Arán) e outros. Con eles, o folque comezou a entender-se mellor co jazz e o rock, por exemplo, e é a partir deles que se explican xeitos e sonoridades como os de Riverdance ou Afrocelts, entre outros.Mais non somente de clásicos vive o home. E por Ortigueira pasarán tamén a nosa Uxia e os nosos Xochilmica (mui recomendáveis, xa os escuitei en latexante directo na Carvalleira de Zás de há dous anos), a National Youth Pipe de Escócia, os bagadou bretóns, as finesas Värttinä (sen as cais serian difíceis de entender grupos como os actuais Faltriqueira ou Ialma, por exemplo), o castelán Eliseo Parra ou os extravagantes 17 Hippies desde a Alemaña. Que o Atlántico é amplo de avondo, e as vibrazóns do mar estoupando contra ásperos cantis ben poden senti-las por igual un bretón, un checo ou un turco da Anatólia. Por exemplo. En fin, que ainda que servidor non irá a Ortigueira, sempre gosta de recomendar-lle a cantos len estas letras que se acheguen até alá nestes dias. A masificazón é, certamente, un problema. Mais existen compensazóns. Ortigueira xa non son somente concertos. Son actividades de dia e de noite, exposizóns, monicreques, músicos de rua, terrazas... Cousiñas que, sumadas, fan que pague a pena. Que comece pois a música e lumeeee!!!!!
PD: Para amostra, un botón. Aqui vos deixo o tema máis emblemático de Davy Spillane, ese Midnight Walker que ainda hoxe comove. As imaxes do vídeo refliten, entre outras cousas, as paisaxes de Tara ou o traballo dos recolectores de turba na Irlanda occidental, ese traballo que tan ben e fermosamente poetizou Seamus Heaney no seu poema "Cavando". En fin, o dito: lume!!!
É unha expresión cuxo significado me quedou mui claro ao longo dos anos da carreira. Cando alguén fazia un comentário pedante, inconveniente ou fóra de lugar, sempre havia un interlocutor (xeralmente o amigo Avélix do Xallas) que puña as cousas no seu sítio cunha contundente aseverazón: Fala de barcos, ho! E o certo é que toca falar de barcos, pois, como nos viñeron lembrando nas últimas semanas, Galiza vai ser o país convidado nun dos grandes eventos marítimos existentes no mundo: a Festa Marítima Internacional de Brest. Toda unha honra e un priviléxio que os compoñentes de NaBeira xa se ocuparon de ir difundindo polas vilas e localidades galegas ao longo do último ano. Os nosos representantes acudirán a esa pequena capital da Europa Atlántica, en pleno corazón do Ar Mor bretón, para dar a coñecer a riqueza das nosas embarcazóns tradicionais e para lembrar-nos que, como dixo Cunqueiro por boca de Sinbad, no mundo nada hai de marabilloso desde o momento en que podemos andar polo mar adiante nun atado de távoas (cito de memória). Ali estarán, por exemplo, os botes polbeiros característicos de Bueu e empregues tamén polos polbeiros da arcaica e estremecedora illa de Ons. Ou as dornas, embarcazóns emblemáticas onde as houver e cuxa conexión cos curraigh irlandeses xa puxera de relevo no seu momento Alonso Romero. E se falamos de dornas, haverá que sinalar aqui as lizgairas dornas mecas próprias, como o seu apelido indica, de Ogrove. Tamén avanzarán por riba das bretoas águas os botes trincados, que noutrora fazian a arriscada ruta entre Laxe e Ribadéu, ou os próprios botes de Ribadéu, dos cais ainda fican alguns artesáns perto de Castropol. Mais eu gostaria de citar aqui os batuxos, até non há muito tempo utilizados nas luguesas Terras do Miño para cruzar xente e mercadorias dunha beira à outra do rio de todos os rios. Lembro eu ainda, de feito, a un dos derradeiros barqueiros de batuxo, o António das Hortas, da parróquia de Cela (Outeiro de Rei), falecido non há muitos anos, home riseiro, amigo dos chistes subidos de ton e do bon viño en vaso grande. Como tamén acorda meu pai ao Dositeo, aquel home que manexava a barca talmente coma se os remos fosen prolongazón dos seus próprios brazos, e que mesmo nos dias de máis tronada e águas revoltas era quen de pasar as boas xentes de Cela à beira de Damil, aonde acudian à festa. Que asi foi de feito como se coñeceron meus avós, batuxo mediante. Haverá que estar atentos pois à sorte das nosas cascas de noz. E haverá que tomar este evento como unha chamada de atenzón para non deixarmos esmorecer un dos nosos patrimónios máis rico e menos coñecido.
