'In the Name of the Father'

Deste xeito, co estourido e a continuazón o xa célebre In the name of the father, comeza un dos filmes máis estremecedores de cantos se levan feito sobre o conflito de Irlanda do Norte, desgrazadamente de actualidade máis unha vez grazas à cegueira e irresponsabilidade dos unionistas de Paisley e os seus secuazes.

O inverno nas abadias

Onte recebin a gratísima notícia de que un meu relato ("O inverno nas abadias", o último que escrevin, há agora un ano e meio) foi premiado nun certame de novos criadores convocado pola Xunta de Galiza. A satisfazón non ma dá tanto o galardón en si, senón o que significa como reforzo para o meu depauperado ego literário. Levo muito tempo sen escrever nada de proveito; nen sequer eses poemas embrionários que de vez en cando afloravan na marxe dalgun fólio ou que a duras penas rascuñava no mantel dunha mesa. Mais esta pequeno distinzón dá-me ánimos e folgos e fai-me pensar que, ao mellor, depois de todo, ainda teño cousas que contar, e o que é mellor, xente que quer que llas conte.
Deixo-vos aqui un fragmentiño do relato en questón. É, ao meu xuízo, bastante duro de ler por muitos motivos: primeiramente (e sobretodo) pola temática, como xa deduzirán os que me coñecen ben; mais tamén polo estilo. Adoece, como decote, de muita tendéncia à prosa poética (un sintagma do que non gosto, mais que resulta mui práctico) e à prosa de escritor (eu e o meu mundo). E, ainda por riba (cousa pouco habitual en min, a verdade), neste texto en concreto deitei muitas circunstáncias persoais e muitas implicazóns persoais dunha época da miña vida especialmente dura e difícil.

[...]
Macha Nì Connair vivía soa nunha choupana pé do lago Noisin. Unha mañá de outono dirixiuse á beira da auga para lavar os seus cabelos, que os tiña longos e enredados, coma as crinas das eguas que pasan o ano ceibas polas bouzas até seren xuntadas e conducidas ao curro comunal. Dicía que Macha lavaba tranquila e triste a súa cabeza cando un salmón xurdiu desde as profundidades e faloulle, díxolle Só hai un deus na terra e nos ceos, e todos os homes e todas as mulleres e seres da auga e dos bosques e dos cumios foron por el creados á súa imaxe e semellanza. Creounos pois iguais, fermosos, libres no comezo. Non creou Deus o bandullo desmesurado dos nobres, medrando e medrando á sombra gorentosa dos castelos. Todos os homes e todas as mulleres sodes iguais, e non vale máis o abade de Vildarghan coas súas trescentas freguesías e as súas moitas vacas e carneiros ca un canteiro de Clogh Na Mansa, destinxido pola chuvia dos camiños deste mundo e mais do outro. Falaba así o salmón, brillante coma un sol de prata, e sentía Macha que cada verba era coio afundíndoselle nas augas xordas que a percorrían. E o salmón aínda dixo máis, dixo Teu pai e teu irmán, Macha, morreron na guerra do voso señor contra a Casa de Moghna, que nunca mal vos fixo a Casa de Moghna, nin unha ovella vos roubaron nin vos queimaron alpendre ningún. O voso señor, ese McNuada cavernoso, conduciunos á batalla e alí os mataron, nin sequera tiveron a ben soterralos como cristiáns, non tes túmulos que visitar, coitada Macha, porque só os corvos acudiron a despedilos. Lémbraos, e entón falou o salmón coma se de súpeto a voz toda se lle afogase en rabia, lembra sempre a morte dos teus e érguete, Macha Nì Connair, cabelos de egua.
[...]

Memoria da noite (e necesidade do dia)

A semana pasada cumpriron-se 3 anos do desastre do Prestige. Pensando en cál seria o mellor recordatório (e asemade o menos doado), ocorreu-se-me oferecer-vos esta pequena xema dos Luar Na Lubre, intitulada "Memoria da noite" e contida no seu penúltimo álbume, Hai un paraíso. A letra (o mellor da canzón) é do noso case-compatriota Xavier Cordal. Fala de noite, de obscuridade, mais tamén, reparai, de luz nova rompendo nos cons e lábios aprendendo a bicar.
Non nos humillaredes nunca máis...
Que gostedes!

"Orcavella", a vella de sempre

Ao meu entender, há na Galiza dous grandes redutos das crenzas e sentimentos máis antigos: un é Santo André de Teixido; o outro, a Costa da Morte, e máis en concreto Fisterra. Neste cabo do mundo (un de tantos cos que contamos ao longo da xeografia costeira galega; Muxia ou A Coruña son outros) perviven en forma de palavra quente algunhas tradizóns que, na boca, saben a xabre e a chaira vella. Un deles é a Orcavella, unha figura que en boa medida pode ver-se como o noso equivalente autóctone da Cailleach Bheare irlandesa, e de muitas outras deusas tipicamente célticas que transitan por relatos como a Tain Bó Cualngé, un dos que mellor revelan o papel que estas divindades (e, por extensión, a própria figura feminina en que se encarnan: a raiña Medb de Connacht neste caso) tiñan naquela sociedade non tan afastada. A Orcavella é a Muller Vella, con todas as conotazóns que pode despertar esta frase na mentalidade tradicional. Máis vella que o monte, máis vella que as invernias e que a Catedral de Santiago, máis vella que a égoa e a xistra. A que arrasta trás de si os promontórios primeiros. Dona da xiada e do derrubamento.

Dá conta da Orcavella o navarro Julián Íñiguez de Medrano na sua Silva Curiosa, obra publicada en Paris en 1583 na que este cavaleiro relata a sua viaxe até Fisterra (como prolongazón da sua peregrinaxe a Santiago). Di-nos que ali, nas soidades fisterrás, un ermitán contou-lle a história dunha maléfica muller, a Orcavella, que chegou à Galiza en tempos da luita contra os mouros (evidentemente, estes mouros son os mouros das nosas lendas tradicionais, os nosos particulares Tuatha De Dannan, e non os muslimes de Al Mansur). Nesa estraña dona resumen-se ao que parece todas as artes da meiga, logo dexenerada en bruxa de unto e vasoira: o mal de ollo (relacionado con divindades como Balor ou Yspadadden Penkawr, donos dun único ollo), o don da invisibilidade... Caracterizava-a a máis un desmesurado apetito sexual; raptava os mociños cos que se encaprichava, e nunca xamais se volvia saber deles. A aczón da Orcavella, que viveu 176 anos, foi extremamente destrutiva, pois reduziu a populazón do Reino da Galiza à metade. Chegada a ese ponto, retira-se a Fisterra, ao vértice, ao limite, onde fai que un pastor por ela encantado lle escave un sepulcro na pedra. Cando o pastor remata o seu traballo, ela ispe-se e introduz-se no sartego co pobre rapaz, ficando fechados ali para sempre. Especifica-se a máis que a Orcavella tardou tres dias en morrer... (tres é o número por exceléncia asociado às deusas célticas, a tríada Macha-Bodb-Morrigan, vida-morte-renascenza) e que o sepulcro se tornou inacesível porque pasou a estar rodeado de cobras e serpes horríveis (lugar pagán = lugar marcado, estigmatizado; proibido).
Há muitas implicazóns (e complicazóns) nesta lenda da Orcavella, que chega a nós convenientemente filtrada por unha mentalidade desvirtuadora dos seus pontos máis arcaicos e significativos. Mais eu sinto debilidade por este tipo de figuras lendárias nas que, como nun espello de feira (nun esperpento), podemos ver deformados e até reduzidos ao grotesco figuras noutrora altas e poderosas. Eis o caso desta Orcavella que, na realidade, é transfigurazón da antiquísimaDeusa cuxas características máis definitórias foron desvirtuadas polo cristianismo: isto é mui patente nesa libido demoniaca atribuída à vella, que non é outra cousa que a reintepretazón cristiá do culto à fecundidade e ao binómio vida-morte tan arraigado nas estremas ocidentais de Europa. Un culto tamén vixente na cercana ermida de San Guillerme, coa sua cama de pedra da que falara Sarmiento e que tanto parecido garda, se nos fixamos, con ese sepulcro no que a Orcavella comete o seu derradeiro fornício co pastor. Tamén nela, como en tantas outras camas de pedra e en tantas lendas de santos, difuminan-se os lindes entre o nascimento e o ocaso. Non podia ser doutra maneira en Fisterra, esta pátria derradeira da Vella Deusa...

Caledonian Stridence

Puirt-A-Beul (e cantar e resistir até que a língua se trabe...)

A cantante chama-se Julie Fowlis, e devo admitir que non a coñecia en absoluto. Porén, neste pequeno clip oferece unha amostra do que foi o puirt-a-beul, termo gaélico vertido ao inglés como mouth music. Trata-se dunha tradizón musical escocesa consistente en reproduzir coa boca unha melodia instrumental, xeralmente unha melodia concebida para gaita. Ainda que saibades gaélico, non tentedes traduzir o que canta a intérprete, e muito menos buscar-lle sentido a esas palavras, sinxelamente porque o non teñen: unha das características do puirt-a-beul é a primazia absoluta do ritmo en detrimento do conteúdo, de xeito que o que se emprega nestas composizóns son as chamadas non-sense words.
Há unha intrahistória triste no puirt-a-beul. Ainda que era unha prática comun dos gaiteiros para praticar as melodias que depois interpretarian co seu instrumento, o certo é que o desenvolvimento desta técnica ten muito a ver coas derrotas xacobitas, as eternas e sucesivas derrotas dos rebeldes escoceses (que no fundo son a encarnazón de todos os rebeldes e teimosos do mundo) culminadas no páramo ensanguentado de Drumossie en 1746. A represón que seguiu a ese desastre da causa xacobita foi brutal. Os signos de identidade dos highlanders foron estigmatizados; entre eles, a própria gaita, proibida tallantemente. Como ocorrera en Gales após a proibizón da harpa, o xénio musical tivo de canalizar-se pola via oral, e, mentres que os galeses desenvolveron unha música eminentemente coral, os escoceses toparon no puirt-a-beul unha porta aberta à permanéncia e à resisténcia...

'The Foggy Dew' (Memória de 1916)

Eis aqui a versión de The Foggy Dew que no seu dia gravaran The Chieftains con Sinnead O'Connor (e coa colaborazón, dito sexa de paso, do noso Carlos Núñez). Unha canzón fermosísima que recria os acontecimentos da Rebelión de Páscoa de 1916. Se puderdes escuitai tamén a versión de The Dubliners e a de The Wolfes Tunes (a destes últimos é especialmente simpática!).

Bento mes...

Paso a paso, pouquiño e pouco, cara ao Senandré de Teixido. Culme do mes, porta do novo ano., igual que o teixo é porta e gonzo cara às terras luminosas.
Chegar ali trás deixar un anaco de nós mesmos perdido nalgun recanto d'A Capelada, entre os úteros dos cavalos. Chegar ali e escrever o que un bon amigo escreveu:

Cheguei ao San André. Agora xa só resta viver...

poética embrionária (I)

Remexendo entre os papéis da memória recente (labor que me ocupa algunha que outra hora das miñas fins de semana en Damil) encontrei este embrión de poema, un dos vários que me limitei a rascuñar nos últimos meses. Mais ao mellor a sua rudimentária inxenuidade de cousa inacabada ainda lle empresta algo de encanto e todo...
(Ainda que o duvido seriamente...)

agosto

asemblea

cervexa e arreguizo por baixo dos carvallos derradeiros

baio
a casa vella de fornelos e subir até borneiro
ao atardecer
o castro
albiscar enxergar laxe e a novena onda
desde o castro

e danzar-te danzar-te toda e inteira
percorrer-te

amar-te contra a osámia das baleas

agosto nascendo

Pe Trouz War An Douar

Esta fin de semana estiven a reler alguns fragmentos de Bretaña, Esmeraldina, de X. L. Méndez Ferrin (lembras, Avel? Viva Ferrin, a muiñeira e o Teresa Herrera! tempos...). Lin-no há algo máis de dous anos, e podo dizer sen medo a equivocar-me que foi un dos escasos livros que me marcaron a ferro, por muitísimos motivos. Nas suas páxinas bebin por vez primeira desa água chamada Bretaña, que me revivificou nunha época coma aquela tan preñada de cámbios internos para quen isto escreve. De entre as histórias que descenden por esa água, lizgairas e sabedoras coma salmóns, quero resgatar unha que desde há tempo está presente no meu maxin: a história de Amaury Home Santo.

Unha noite de primavera, Amaury Home Santo, cando aínda non o era, entrou polo bosco de Quénécan. Os fentos chegábanlle ao van, e polo medio dos carballos formábanse uns calvelos penedosos. Sentado nunha pedra estaba certo morto de outro tempo, Jacques Le Gallo, que fora un sabio e un santo e tiña escrito a vida de San Ronan douscentos anos antes daquel encontro. Aquel morto instruíu durante toda a noite a Amaury.

Instruíu ben o morto a Amaury, que era fillo de canteiro de Courel da Bretaña (Ferrin xoga continuamente con estas homonímias), e mandou-lle xuntar os desherdados e obscuros e marxinados das comarcas bretoas. Asi o fixo Amaury, tal e como se nos relata ao longo dun treito de beleza inigualável, e asi lles ensinou a aquelas xentes as verdades da fe bretoa (esa estraña amálgama de catolicismo e mal chamado “panteísmo” que tan ben coñecemos nestas beiras atlánticas), ameazada naquela hora polo xesuíta Le Nobletz. E destarte lles puxo Amaury nos miolos palavras altas e certas coma estas:

Nosoutros somos anacos de terra e das augas que podemos camiñar e ouvir até morrermos. E aínda despois as nosas sombras endexamáis se alonxarán dos seres amados que deixamos, nin das fontes, nin das montes, nin dos valados, nin dos valdíos.

A partir de agora, cando me pergunten en que diaños creo eu, recitarei este fragmento. Mais chegou o dia en que Amaury lle anunciou à sua leal grea de ladróns, méndigos e raqueiros a necesidade de se partir de onda eles. Aquel sábio que os guiara polos camiños todos do país, escuitando a lua sobre os circos de pedra, entendendo as mandas retortas dos devanceiros, cantando hinos en poeirento bretón, aquel home deixava-os, e fazia-o cumprindo unha derradeira encárrega do morto que o amestrara no bosque de Quénécan:

Teño que percurar os homes que traballan as entrañas da terra [...] Teño que mesturarme coeles, coñecer os segredos que agacha o profundo da terra e a arte de dividir as sustancias das pedras e tirar de elas a prata e o ouro. [...] Rematada a asemblea, foron onda o luar aluaraba unha poza que naquela gándara estaba desde os principios do tempo [...] Laváronse todos nela. [...] Era entón o primeiro de maio, no que, como se sabe, por todos os ríos e por todas as fontes e manantíos corre a auga do río Xordán.

Asi foi que Amaury marchou onda os mineiros do duque de Beausoleil, que lle aprenderon as artes do profundo da terra. Mais, acusados el e os seus compañeiros de bruxaria e nigrománcia, deu cos ósos na Bastille de Paris, onde rematou os seus dias convertido nun refugallo miserável. El, Amaury Home Santo, abanqueiro imposíbel, que lle chama Ferrin. Aí rematou o soño da Bretaña nova e antiga. Ou quizá non, porque o relato remata cunhas palavras que resumen a teimosa esperanza dos celtas, o spoír breton:

Escuramente, Amaury, as xentes escuras de Bretaña esperan, e saben.

Un bon consello para os tempos que nos acairon: sermos obscuros; obscuros e esperanzados...

O soño de Carolan

Houvo unha época en que procurava na música celta esa harmonia melancólica e até certo ponto edulcorada (e edulcorante) que chegou a ser canónica no xénero, ou cando menos nos músicos máis relevantes do mesmo. Depois apareceu Martyn Bennett, e, como saberán os meus achegados, aí tiven a chave para acceder a unhas músicas muito máis densas e radicais, inxénuas ao seu xeito, de gorxas rachadas e sentimentos exacerbados. Por esa porta chegaron a min, por exemplo, Mercedes Peón (como o inglés de Chesterton, descobrir o próprio dando voltas ao redor do alleo), as gravazóns de Alan Lomax, os coros de comezos de século, o estrépito da bombarda bretoa ou os salmos gaélicos da illa de Lewis. Porén, nesoutra vertente, nese "clasicismo" (se se quer) da harpa e o violin executados con perfeizón e rigor académicos, sempre há pingas que dun ou doutro xeito caen en camiños obscuros e evocan lendas mui primitivas. A harpa de Cearbhallain (Turlough O'Carolan) é unha desas pingas, que por si soas humedecen e fecundan. É, como todos os músicos cegos (Ruaridh Morrison, Joe Parry, Mathurin Furic...) unha das miñas debilidades. Barroco e cortesán, mais ao mesmo tempo borrachuzas e arcaico como todo aquel que carreta unha harpa polos camiños enlamados da illa máis antiga do mundo... Esa estraña conexión entre Vivaldi e os cantis de West Cork...
Seica Carolan durmiu unha noite nun rath (o equivalente aos nosos castros encantados), escuitou as músicas do sidh (o Outro Mundo) e foi desde entón o intérprete máis xenial de entre os muitos que bulian polo Éire. Lin-no en Yeats, e mui seguramente é certo, porque a música (e iso ben o intuian os vellos filidh) é un agasallo que nos vén do outro lado, algo sagrado e de poder inimaxinável. Quizá este Carolan's Dream non sexa máis que a confirmazón desa crenza. A min, cando menos, gosta-me pensar iso mentres a escuito.

'I am Ireland', de Padraig Pearse

En 1916, trás a Revolta de Páscoa, a enésima e penúltima derrota da causa irlandesa, Padraig Pearse axeonllou-se no chan da sua masmorra. Ao dia seguinte, quizá ao mencer, como no final d'O vento que axita a cevada, Padraic Pearse, un dos poucos que soñava cun Éire livre e socialista, mais tamén gaélico, seria fusilado. A noite antes axeonllou-se e escreveu os versos derradeiros. Son versos mui simples, mais, como decote adoita ocorrer, encerran emozóns mui altas e complexas. Frases secas infectadas de nostálxia, soidade e desesperanza entre as que emerxen os nomes poderosos de Cu Chulainn, Cailleach Bhearre, brillando como a tricolor que Pearse pendurara do Correo Central de Dublin/Baile Atha Cliath naquela xornada de Páscoa. Quizá o noso amigo Innisfree se atreva a procurar-lle a traduzón ao gaélico...

I AM IRELAND

I am Ireland:
I am older than the Old Woman of Beare.

Great my glory:
I that bore Cuchulainn the valiant.

Great my shame:
My own children that sold their mother.

I am Ireland:
I am lonelier than the Old Woman of Beare

O labirinto do fauno, esa estraña xóia

É magnífica. Unha xóia estraña, insólita, e chea de deliciosas arestas que penetran. Gosta-me un filme cando podo falar con el. Quero dizer, cando o visionado desperta en min epifanias e evocazóns, cando conecta coas palavras e as obsesóns que amo. Encanta-me un filme cando esa evocazón se fai tan densa e inabarcável que un chega a sofrer, a angustiar-se dalgun xeito. Nesta segunda categoria está El laberinto del fauno, a última de Guillermo del Toro, que recomendo vivisamente aos (poucos pero valiosísimos) leitores destas letras.
É o filme que me gostaria fazer se fose director de cinema. Ou a novela que me gostaria escrever. Ten-no todo. A brutalidade dos contos de nenos. Unha poesia radical e arcaica en cada fotograma. Un gosto case enfermizo polo retorcimento. Unha procura (tamén enfermiza) do superrealismo. A conexión de duas realidades paralelas que se interpenetran constantemente. Milleiros, millóns de aguillóns son lanzados contra o espectador, que acaba ferido de tanta forza e beleza e violéncia. Mais, por se fose pouco, o filme en si, como produto cinematográfico, como exercício de técnica narrativa, é poderosísimo. A secuéncia na que Ofelia é perseguida polo xigante pálido vale o seu peso en ouro. Xamais, xamais sentin tanto medo e angústia como nese minuto escaso.
Deverei tomar-me algo de tempo para esbullar as virtudes e marabillas desta xóia estraña. Mais non queria deixar pasar o dia sen, cando menos, derramar estas primeiras impresóns.

Danzas bretoas para comezar o ano

A calidade do vídeo é má tirando a pésima, mais destila emozón por todos e cada un dos acordes. Whistle, binioù koz e bombarda para os esqueletes do ankou cunqueiriano.

Viúvas de Fisterra

Rascuño de Uoain O Connair

Remexendo entre as inúmeras fotografias que habitan nas tripas do meu ordenador topei-me con esta agradável surpresa. É un rascuño que no seu dia fixera Miguel, un bon amigo de Belas Artes, para un proxecto comun, unha espécie de cómic que mesturase mitoloxia pura e dura con algunha que outra dose de cultura céltica enxebre. Ou sexa, un produto aptísimo para consumo de freakies e espécies relacionadas. Lembro agora a ilusón con que encarara o labor de escrever os guións, aqueles treitos de diálogo longuísimo que, ben pensado, endexamais caberian no discreto espazo dunha viñeta. Mais servidor é asi, cunqueiriano irredutível e incurável e amigo das ramificazóns gratuítas...
O deseño é certamente espectacular, e ten un algo de embrionário, de indefinido, de cousa que se inícia e se promete. Un tema mui do meu gosto. A história que o sostén tematicamente é a do primeiro rei da Artánia, Uaoin O Connair, matador de dragóns e posuidor da espada de Cam Artann. Dito doutra maneira, un delírio de cando a miña imaxinazón devorava épica irlandesa e galesa en cantidades seguramente mui pouco saudáveis... ;-)