Os direitos do home

Chegas á Legua Dereita, ou Légoa Dreita na fermosa pronuncia local, esa que herdaches e que actualizas cada vez que contas (por enésima vez) a historia deste lugar. Aquí houbo sufrimento, berros dunha dor atroz e alucinante, un salvaxismo sagrado que solidifica nos territorios da saliva. E todo iso emerxe desde o submundo da memoria cando te ves diante da cruz de resonancias góticas que conmemora os sucesos daquel 10 de maio de 1911. Reverencia ante un pasado codificado que se dilúe á mesma velocidade cás letras que alguén escribiu no pé desta cruz.

Mais non quería falar dalgo do que xa teño falado outras veces. Quería simplesmente decer que nos meus auriculares soaba unha melodía chamada The Rights of the Man, das máis fermosas e estremecedoras que deu a tradición irlandesa, deconstruída nesta versión por Eileen Ivers coa insolencia dunha jazz-band sonámbula e finisecular. A sensación foi estraña, ou estrañamente bela. Crin escoitar os corvos erguendo o voo desde o corazón da carballeira, mais o certo é que estaba eu só alí ao pé da vella estrada de Vilalba...

A partir de agora podedes seguir novas andainas blogueiras deste que vos fala no seguinte enderezo:

ulmodearxila.blogspot.com

Alí vos agardo!

Waterman's

Waterman's é unha das pezas máis logradas e inspiradas dun dos meus ídolos musicais, Michael McGoldrick, fillo de emigrantes irlandeses asentados en Manchester e durante muitos anos gaiteiro e frautista da mítica banda escocesa Capercaillie. McGoldrick nunca esqueceu as suas orixes na música tradicional das ceilidh e das feis ceol, e asi o demonstrou nalguns dos seus primeiros traballos, entre os cais salientan Morning Rory ou At first light, este último en colaborazón co tamén gaiteiro e frautista John McSherry. Por certo, froito desa cooperazón McGoldrick-McSherry foi o grupo Lúnasa, en cuxos dous primeiros álbumes participaron ambos os dous músicos até seren substituídos polos non menos xeniais Kevin Crawford e Cillian Vallely.
Mais onde mellor se move McGoldrick e na inovazón e no risco. Só asi se explica a xenialidade dos seus álbumes Fused (2000) e Wired (2005), cuxos títulos xa explicitan as intenzóns estéticas do artista. Neles, a música tradicional irlandesa volve-se negra, volve-se ritmo de rua, volve-se metálica, e conxénia co jazz, co hip-hop e co funk cunha sorprendente naturalidade. Esta é unha pequena amostra, gravada en directo no Celtic Connections deste 2008 que se nos vai como area entre os dedos.
Por certo, atenzón ao all-star que rodea a McGoldrick: Dezi Donnelly no violin, John Joe Kelly no bodhran e Ed Boyd na guitarra.

Un agradecimento amplo... e chairego!

O pasado luns foi un dia especial, emotivo, irrepetível dalgun xeito.
O pasado luns apresentamos no Salón de Graus da Faculdade de Filoloxia o livro As Crónicas Chairegas. À fin pudemos ver como un longo ano e médio de traballo dava fermosos frutos. Ainda que é o meu nome o que figura na portada, o certo é que se trata dun proxecto feito entre amigos, e, xustamente por ese motivo, duplamente satisfactória. Porque eses dezaseis contos que fun tecendo pouco e pouco ao longo dos últimos anos contaron co inestimável apoio das ilustrazóns dun vello amigo que seguramente dará muito que calar (si, si, muito que calar, non me equivoquei de verbo). Chama-se Miguel Cuba Taboada, sonoros apelidos para un artista barroco e naïf a un tempo. E que dizer do prólogo? Ese tratado de teoria literária enfundado en deliciosa e sabedora prosa que só o amigo Xosé Luís podia levar a cabo. E todo redondeado coa presenza, nen máis nen manos, que de Gonzalo Navaza. Aos tres, graciñas mil. E que non pare a cousa!
E graciñas mil tamén para os bos amigos que estiveron ao noso carón nese acto de apresentazón. Vendo-vos ali, poucos mais escollidos, un sabe que está a fazer as cousas ben. E que non fai falta que veñan altísimos académicos e recastados especialistas para que un evento coma este sexa un éxito. Xente da carreira, xente do Instituto da Lingua Galega, xentes vidas para a ocasión desde a Chaira e outros lugares máis próximos... A todos, o dito: graciñas mil. E, como xa dixen, que non pare a cousa! A ver se o cálculo vai saindo a livro por ano.

O riso bretón

Alguén dixo nunha ocasión que os bretóns tamén saben rir. Os bretóns comparten cos galegos ese sino comun às culturas periféricas, chuviosas e atlánticas: o tópico de sermos unha caste tristeira, amorriñada, instalada no lamento, na balada, no alalá... En fin, o protótipo romántico sobre os povos celtas que lle devemos en boa medida aos Cantos Ossiánicos de McPherson e à edulcorada e decadente poesia decimonónica.

Mais, por suposto, hai outro lado. E asi como os irlandeses son "os mediterráneos do Norte", bretóns e galegos pouco temos que lles envexar nese sentido. Para festeiros, nosoutros. E para rirmo-nos de nosoutros mesmos e do noso Volkgeist, poucos hai que nos poñan o pé diante.
E para amostra un botón. Ou vários.

Esta primeira imaxe é dun anúncio da empresa Breizh Cola, que adoita publicitar-se co lema Le Cola du Phar Ouêt e con ideas tan suxerentes coma esta que aqui nos oferecen. Por certo, que Breizh Cola fabrica tamén a sua própria limonada. Que como se chama? Pois, como non, Morgana. Ou alguén agardava outra cousa?

E seguimos coas anciás bretoas e a sua característica cófia, mais desta vez metidas a perigosas xogadoras de póker. A ocorréncia, de novo, é boísima! E comocontraste, unha imaxe non menos suxerente cà anterior, e que, por asi dize-lo, "actualiza" a típica imaxe da vella bretoa (ai, as irmás Goadec! se visen isto!), cófia na cabeza e bombarda na man. Trata-se dunha argallada dos de Breizh Punisher's, unha marca de roupa e complementos vários que xoga a revisar (e revirar) os símbolos próprios da Bretaña, dando en ocasións resultados coma este... Supoño que encanto o vexais deixareis de ter os bretóns por un povo tristeiro e comezarei a ve-lo como o que é: unha pátria de auténticos cachondos mentais!

Paul Newman baixo a chúvia

Recentemente perdemos a Paul Newman, outro dos clásicos, un dos derradeiros actores no sentido máis digno da palavra. E, quizá a xeito de homenaxe inconsciente, aproveitamos para ver de novo un dos seus traballos máis sublimes: Road to Perdition, que na España levou o nome de Camino a la Perdición. Neste filme interpreta a un chefe da máfia irlandesa, John Rooney, que vive nun tormentoso triángulo co seu fillo Connor (Daniel Craig) e co seu afillado Michael Sullivan (Tom Hanks). O director, Sam Mendes, converte esta película nun estremecedor exemplo de traxédia na que os vínculos pateno-filiais ocupan un papel protagónico. O fillo de Michael Sullivan contempla un asasínio cometido por Connor Rooney, e este, o típico exemplo de fillo consentido e apoucado, ciumento da relación de seu pai con Michael Sullivan, decide aniquilar a família deste. Activan-se entón os mecanismos da vinganza e do dever, narrados en termos mui shakespearianos. Activa-se tamén unha espécie de fatal e subterránea interconexión entre os indivíduos que percorre cada fotograma da película. O camiño cara à perdizón converte-se nun camiño cara à descuberta persoal perfeitamente metaforizada nunha fuxida na que Michael Sullivan e o seu fillo atravesan terras desoladas e xélidas, na que cada paso é un chanzo máis na desprotección, no abandono da sociedade e do clan, unha soidade necesária para o auto-recoñecimento. Unha viaxe iniciática emarcada por unha violéncia sen contemplazóns e contada desde os parámetros máis requintados do mellor cinema negro. Asfixiante, simbólico, inimigo do explícito e do simples. Poético.

Recomendo pois vivamente o visionado dunha das derradeiras obras mestras de Newman. Mais, para ir-vos abrindo o apetite, deixo-vos un extracto dunha das secuéncias finais, talvez a máis impactante tanto visual como tematicamente. Michael Sullivan decide finalmente executar a sua vinganza, arrasar todo até a raiz, restituir equilíbrios. Vai na procura de John Rooney, asasina a todos os seus homes e, finalmente, executa-o a el. É a escenificazón da morte do pai, descarnada e directa, con toda a sua contradizón. É a serenidade de quen sabe que deve morrer e se alegra de que sexa seu "fillo" quen o faga. Todo isto contado entre a chúvia, sen son ambiental, nun siléncio estraño. Unha secuéncia extraordinária. Que gosteis!

Pés contra o chan

De cando en vez cómpre volver a músicas que, nalgun momento, significaron algo novo e poderoso para os nosos ouvidos.
O momento do retorno, como todos os retornos, non está exento de riscos. O risco da decepzón. A verificazón de que aquelas sensazóns que crias inevitabelmente ligadas a esas melodias xa se extinguiron, xa non están, desapareceron.
Noutros casos o estremecimento permanece, a evocazón acode ainda à memória con maior ou menor puntualidade, mais transformada, filtrada se cadra pola pasaxe dos anos, remudada. A música, contodo, segue a dizer cousas, segue a ser a herva dourada, o caldo máxico que abre os ollos e estimula os sentidos. Iso está ben. Significa que evoluímos, mais sen perder nunca a conexión con aquilo que consideramos e entendemos como raiz de nós.
Alan Stivell é deses que nunca ou case nunca decepcionan. E iso que conta cunha das discografias máis avultadas e variadas da música folque internacional. Dúcias de álbumes presididos por unha coeréncia e unha constáncia admiráveis. Mais, de entre esa pléiade, eu fico cuns cantos que constituen, dalgun xeito, a banda sonora destes últimos anos.
Especialmente salientável é Back to Breizh!, publicado no ano 2000 e no que Stivell, após vários traballos sobrevoando sonoridades e temáticas pancélticas, regresava à especificidade musical, cultural e mesmo política dos países bretóns. Aí está a protesta contra catástrofes coma a do Erika no tema Ceux qui sement la mort; ou contra a incomprensón do Estado francés cara às peculiaridades bretoas en Suite Armoricaine; ou, nunha dimensón máis poética, a memória das cidades de vidro, da polisémica kaer wydr das lendas galesas, en Vers les îles et villes de verre.
Mais se hai nese álbume unha peza ao meu xuízo fermosa e suxerente, esa é Skoit'n treid. O seu próprio título (golpea cos pés, en bretón) e o ritmo da melodia levan-nos directamente aos territórios da tribo, dos pés percutindo contra o chan nunha asemblea que lembra escenas de waulking song escocesa, de ruada galega, de fes ceol irlandesa. O uso do kan ha diskan, distorsionado por momentos para rozar cadéncias próprias do rock ou do jazz, e o acompañamento infatigável da harpa fan que, para un namorado da música bretoa, este Skoit'n treid se convirta nunha porta ao trance. De novo, a herva dourada, o caldo máxico.
Con esta música de fundo e algunhas imaxes da vida e obra de Alan Stivell quixen fazer esta pequena homenaxe a un músico fascinante e en constante reinvenzón.

Un lugar maldito no corazón da Terra Chá

Cando era pequeno ia con certa frecuéncia a Vilalva, cabeceira da Terra Chá, case sempre para acudir à feira ou ben para sofrer unha longa mañá de compras. E para chegar a Vilalva, antes hai que pasar por un lugar chamado A Léghoa Dreita (respeitando a pronúncia local), onde podia e ainda hoxe pode observar-se unha silenciosa cruz branca disposta ao carón mesmo da estrada. Calquer pode ve-la. Non sei nalgun momento cheguei a perguntar-lles a meus pais polo significado daquela cruz, mais, se o fixen, nunca souberon explicar-mo con claridade. Anos máis tarde, un amigo meu, natural da freguesia de Trovo (relativamente perto tamén do lugar d'A Léghoa Dreita), contou-me a história daquela cruz e do estarrecedor crime que lle dera sentido. Fixo-o como quen comenta un ruxe-ruxe, como quen fai partícipe a outra persoa dunha descoberta estraña, borrosa e cuxa veracidade pendura dun fio. Sen nomes próprios, sen lugares exactos. Simplesmente un crime terrível. O suceso impactou-me, pois reunia todas as características exixidas a aqueles crimes (case inverosímeis pola sua exaxerada brutalidade) que noutrora habitaron as coplas e cartelóns desa cohorte de cegos andantes que aboiavan de feira en feira. Para un neno, e máis ainda se cadra para un neno rural galego, esa brutalidade podia doadamente entroncar coa brutalidade subxacente en muitos dos contos supostamente "infantis" que víñamos escuitando e lendo desde ben cativos e que, inevitabelmente, deixavan un pouso nocturno na nosa personalidade. Sen esquecer que na Terra Chá non escasean lugares relacionados con traxédias desmesuradas. Ou non sabeis que na Lagoa do Ollo, en Begonte, están enterrados os cadáveres de centos de franceses exterminados pola resisténcia lavrega? Ou que na Cruz de Santos, en Vilalva, morreron tamén masacrados centos de carlistas?

Uns anos máis tarde, o xornal lugués El Progreso publicou unha série de reportaxes da autoria de José de Cora nas que se lembravan alguns dos crimes máis célebres acontecidos na província. Unha desas reportaxes tratava o suceso d'A Léghoa Dreita. Ali, naquelas páxinas, davan-se xa datos, datas, nomes próprios, e o vello conto deixava de ser mitoloxia rural chairega para transfigurar-se en história policial, en crónica negra, mais cun sabor característico, cunha singularidade cuxas causas non acerto a concretar. Quizais se deva simplesmente a que os feitos aconteceron nunha paisaxe e nunha toponímia estreitamente ligadas à miña vida cotiá. Talvez sexa iso. Ou talvez a questón radique en lugares máis subterráneos do noso espírito colectivo. Pois, lendo a narrazón do crime, un non pode evitar lembrar a história ben coñecida do primeiro home do saco documentado na España, o temível Francisco Leona, que fixo vítima da superstizón máis macabra a un neno inocente, Bernardo González. Algo deste medo irracional deambula sen dúvida polo suceso d'A Léghoa Dreita.
Deixo-vos aqui o relato dos feitos tal e como o encontrei recentemente na web de La Voz de Galicia, na cal mesmo aparece unha fotografia da casa da desgrazada vítima. Atendei ao dramatismo e a eses accesórios da história que ben poderian ser simples achegas da tradizón oral (que sen dúvida matizou e deformou muitos dos pontos desta história). E, sobretodo, fixai-vos na ironia, na grotesca ironia do desenlace. Verdadeiramente, hai muitos contos de terror menos logrados ca esta história maldita no corazón da Terra Chá.

Las tierras chairegas se vieron brutalmente manchadas de sangre cuando alumbraba el siglo XX. Un vecino de la parroquia de Nete fue brutalmente asesinado en A Legua Dereita, entre Vilalba y Begonte. El método usado por sus asesinos no pudo haber sido más cruel, salvaje y tribal. Para matar a su víctima siguieron un macabro ritual recomendado por un curandero.

Aunque el crimen se cometió en Terra Chá, tuvo sus orígenes en la localidad madrileña de Humanes, a la que todos los años se trasladaban grupos de jornaleros chairegos para realizar las tradicionales labores de recolección de trigo. En el entonces pequeño y agrícola municipio madrileño, un grupo de trabajadores de las parroquias de Ínsua y Ladra desarrollaba sus clásicas tareas de siega de cereal entre junio y julio. Como en todas las colectividades que se desplazaban a las fincas de Castilla, existían diferencias ancestrales entre unas y otras que, en la mayoría de los casos se saldaban con la retirada del saludo, pero sin llegar nunca a casos extremos.

Esta particularidad era conocida en la época desde hacía varias décadas por los patronos para los que trabajaban los chairegos durante el verano. Uno de ellos profundizó en el asunto y supo de las desavenencias que enfrentaban a un mayoral gallego, Bautista de Insua con otro trabajador, conocido como Cabarcos. Así, el patrono propuso a Bautista la posibilidad de darle un escarmiento a Cabarcos. Al parecer, la esposa del patrono se encontraba gravemente enferma de cáncer de piel. Aunque los médicos ya la habían desahuciado, acudió a un curandero en busca de un remedio extremo. La terapia propuesta por este último era de lo más cruel y bestial. La misma consistía en colocarle a la mujer sobre su rostro la piel de la cara de un hombre barbilampiño, pero tenía que serle arrancada en vivo.

El amo, al que servían los vecinos de Insua y Ladra, le encomendó a Bautista que con su cuadrilla, cuando estuviesen en Galicia, llevasen a cabo una acción como la propuesta por el curandero. A cambio recibirían una importante suma de dinero. El elegido para llevar a cabo el macabro suceso era Cabarcos. Asimismo, el dueño de las fincas trigueras conocía a fondo el carácter aguerrido y sanguinario de Bautista, a quien se le atribuía otro crimen cometido a finales del XIX, del que nunca fue incriminado por falta de pruebas.

Tras preparar la acción de forma minuciosa, en los primeros días de mayo de 1911, el 10, coincidiendo con una de las ferias de la comarca a la que habían asistido tanto los asesinos como la víctima, era la fecha elegida para ejecutarla. Para ello, y conocedores de la envergadura física de Cabarcos, un hombre de más de 1,80 de altura y una gran corpulencia, los verdugos se desplazaron a caballo con el objetivo de cometer la brutal tropelía. Pero, previamente comenzaron las chapuzas que les llevarían a ser descubiertos de forma inmediata.

En una taberna del término municipal de Begonte, habían estado bebiendo y jactándose de la acción que iban a cometer. El propietario del local los observó y escuchó sus comentarios. Algo más tarde se pasó por el mismo bar Cabarcos, la víctima. El tabernero le advirtió del peligro que corría y le ofreció posada para aquella noche y también un arma de fuego para defenderse, a lo que el asesinado rehusó en varias ocasiones de forma taxativa.

Cabarcos confiaba en sus propias fuerzas y no creía que aquellos hombres pudiesen hacerle daño alguno o que, cuando menos, el no pudiese defenderse de ellos. A la altura de Fonfría, cerca del Castillo de Caldaloba, se comenzó a gestar la tragedia. En el lugar le esperaban cuatro hombres a caballo que, tras rodearlo, no lograron derribarlo ni hacerle rendirse en un primer momento. La víctima aguantó más de 500 metros hasta que le hicieron hincar el pie y sobre él se supone que se abalanzaron los cuatro, entre los que se encontraba Bautista.

Los gritos de Cabarcos, impotente ante aquellos criminales, se escucharon en las casas próximas pero ningún vecino se atrevió a auxiliarle. «Mátame Bautista, pero non me arranques a pel en vivo» eran las palabras que gritaba Cabarcos ante sus verdugos, según los testigos. Al parecer, el pobre hombre murió desangrado mientras le arrancaban la piel de su rostro, aunque su cadáver presentaba dos tiros de escopeta en la espalda, que le fueron propiciados después de su muerte.

En la noche posterior al crimen, uno de los participantes en el macabro suceso llegó muy tarde a su casa y le comentó a su madre que le habían dicho que acaban de matar a Cabarcos, a lo que su progenitora le respondió: «¡Fuches ti, ladrón!».

Tras el cierto presentimiento de su madre, no dudó en huír a Cuba, antes de que fuese descubierto por la justicia. Sin embargo, Bautista y los restantes compañeros se dirigieron al día siguiente a una fonda vilalbesa en la que comieron y bebieron en abundancia, y comenzaron a jactarse de la barbaridad que cometieran. A los pocos días, fueron detenidos varios de los participantes en el brutal crimen, entre ellos el mítico Bautista de Ínsua. Tras el proceso judicial, sólo se condenó a éste a la pena de 28 años de prisión, que cumpliría íntegramente.

El macabro objetivo de arrancarle en vivo la piel a un hombre fue cumplido con éxito. El pellejo de Cabarcos llegaría a Humanes dos meses más tarde en el interior de un magro de jamón. El supuesto remedio de la enfermedad se desconoce si llegó a ser efectivo o no, ya que la enferma ya había fallecido cuando llegó la piel del rostro de Cabarcos. En los años posteriores al brutal crimen se empezó a generar una leyenda en torno a este caso.

Mantén limpa a Irlanda

Entre as fotos que fixo o amigo Breo por terras irlandesas encontrei esta tan curiosa que, por asi dize-lo, exorta a manter Irlanda limpa de tropas inglesas. Quizá a instantánea responda a unha situazón e a unha época que, felizmente, está a ser superada, mais ainda asi chama a atenzón polo seu enxeño.

Bretaña, trinta anos atrás

Hai uns dias, remexendo na rede a altas horas da madrugada, encontrei este artigo en ElPais.com. Fala sobre a história recente dun país que amamos muitos dos seareiros deste cíber-relanzo: a Bretaña, a insular Breizh que Cunqueiro reinventou desde o seu escritório de Mondoñedo. Alguns dados que oferece o autor poden parecer xa obsoletos, pois o texto conta xa cos seus case trinta anos. Por exemplo, a comparanza entre a presenza testemuñal do nacionalismo bretón e a do nacionalismo galego xa non é de recibo. Pouco ten de ver hoxe en dia o panorama político da Bretaña co que podemos observar en Galiza. Mais, asi e todo, é curioso como muitas considerazóns, nomeadamente as de tipo lingüístico-cultural, seguen vixentes en boa medida ainda nos nosos dias. Transparentan estas liñas conflitos que nos resultan mui familiares aos habitantes deste vello Noroeste. Conflitos como, por exemplo, a consciéncia nítida da perda dunha identidade e a asumida incapacidade para pór remédio a ese desastre. No artigo fala-se da revitalizazón superficial do folklore como dunha "pílula" que calma a dor da identidade. Nos tempos en que foi escrito o artigo, o bretón vivia un feliz irmandamento coa canzón protesta e as músicas alternativas que percorrian a Europa. Alan Stivell e Glenmor. Até The Chieftains se viron atraídos pola poderosa tradizón musical bretoa ao gravaren o seu fermoso A Celtic Wedding. Music from Britain. Hoxe, os grandes brasóns da música e da cultura bretoas falan nun francés manso e resignado: Lorient é un bon exemplo. E Alan Stivell segue a ser unha boa excepzón. En Galiza non chegamos ainda a estes extremos, mais, desde logo, non estamos livres. Porque o da "pílula da identidade" é, sen dúvida, unha boa comparazón. Os panos quentes de sempre. Non querer ver que o que somos escorrega-nos entre os dedos dia trás dia, e non fazemos nada por evitá-lo. Simplesmente porque iso que somos e que nos define non resulta prático nos tempos de hoxe. Non vende. Non dá de comer.
Bretaña e Galiza, neste ponto, seguen fatalmente interconectadas. Como tamén o están no referente ao colonialismo. A situazón descrita neste artigo poderia aplicar-se à Galiza daquela época tan ben como à Galiza actual: case nada do que produzimos repercute en benefício dos galegos. Aí están as eólicas, a construzón desaforada e un longo etcétera ao que haveria que sumar un tipo de catástrofe que bretóns e galegos coñecemos à perfeizón até constituir, de feito, un dos nosos verdadeiro mitos (ou traxédias) nacionais: desastres coma o do Erika ou o do Prestige. Mais xa o cantou tamén Alan Stivell no seu estremecedor Delivrance: "Bretaña, serás a pátria das aves petroleadas...".
En fin, son muitas as evocazóns que a leitura deste texto pode despertar en calquer persoa que sinta afecto pola Bretaña. Espero pois que gostedes del. Kenevó!

Bretaña sería otra Córcega si hubiera nacido isla. Bretaña fue, de toda Francia, la región donde la monarquía respetó más escrupulosamente los privilegios y los particularismos locales. Sólo con la Revolución, exactamente el 4 de agosto de 1789, la identidad bretona empezó a perderse, tras la división de la región en cinco departamentos. Pero el nacionalismo, que se organiza políticamente a principios del siglo XIX, nunca, ni en su lucha legal ni en la ilegal, ha conseguido un auténtico apoyo popular. Todo lo más, desde mediados de los años sesenta, ha permitido un cierto resurgir cultural.

"¿Es usted bretón o francés?": Camino de Brest, por los aires, el compañero de viaje, responde sorprendido, "naturalmente, soy bretón, y francés también". Bretaña es otra historia. De haber nacido isla, probablemente, Bretaña sería igual a Córcega. Pero es igual a Galicia. Ni en Brest, ni en PonAden, ni en Château Neuf du Faou, ni en Pleyben, ni en Landeda, ni en Rennes, ni en las paredes, ni en los autos, hay que buscar las huellas de la cólera bretona de los agricultores do 1961, o del movimiento autonomista Unión Democrática Bretona (UDB), o del Frente de Liberación de Bretaña-Ejército Revolucionario Bretón (FLB-ARB), las dos versiones, legalista y clandestina e independentista, más conocidas de la batalla por la reivindicación de la identidad bretona. Esto no quiere decir que la cultura, la lengua, las tradiciones herededas de los reinos bretones del siglo IV y de los ducados de la Edad Media hayan sido ya tragados por las mutaciones decretadas por las sociedades industriales. En 1968, el entonces primer ministro del general Charles de Gaulle, Georges Pompidou, ya, se alarmó ante el renacimiento de los particularismos bretones: "Bretaña está al borde de la revolución, hay que hacer algo", cuatro años más tarde, el mismo señor Pompidou, ya presidente de la República, fulminaba generalizando: "No hay lugar para las lenguas regionales en una Francia destinada a impregnar a Europa con su cuño específico" Estas precauciones vienen de lejos: en 1831, el ministro de Instrucción Pública, señor de Montalivet, sentenciaba: "Es absolutamente necesario destruir el bretón." En 1925, el que ya se denominaba ministro de Educación, señor de Monzie, repetía el mismo latiguillo: "Por la unidad lingüística de Francia, la lengua bretona debe desaparecer." El bretón no ha desaparecido. Lo hablan unas 700.000 personas, de los 3.500.000 de habitantes con que cuentan los cinco departamentos que integran esta región, a la que la ley de la República vigente no le concede ninguna personalidad moral, sino la de una simple circunscripción. Para atacarla o defenderla, todos reconocen hoy la existencia de una cultura bretona especifica que, de un cuarto de siglo a esta parte, ha reflorecido impulsada por el viento de contestación de todas las minorías occidentales. El escritor y periodista, Xavier Grall, autonomista, anota el desarrollo fulgurante de todas las manifestaciones culturales bretonas desde mayo de 1968». El secretario de Estado del Ministerio del Interior, Marc Becam, diputado y alcalde de Quimper, nos declara al respecto: "El establecimiento reciente de la carta cultural bretona, el reconocimiento de la lengua bretona en los programas de e niseñanza, prueban que la cultura bretona continúa, está viva, como también lo demuestra la renovación del folklore." Esta interpretación oficial del resurgir cultural bretón no es la misma en la boca de los cantantes autóctonos, Stivell o Glenmor, trovadores actuales de la independencia de Bretaña. El señor Grall incluso afirma, "con vistas a la reivindicación de nuestra identidad, el esfuerzo cultural es más importante que la labor de los partidos e incluso más que las acciones del FLB". Este reconocimiento, general de la supremacía del "arma" cultural en la batalla por el «derecho a la diferencia», revelador del momento crucial que está viviendo el pueblo bretón.

Como Córcega, Bretaña ha sufrido, las consecuencias de ser una región periférica, rural, abandonada, "despensa de hombres" para las guerras y para la emigración (un millón de bretones integran la diáspora). Pero Bretaña está amarrada a la metrópoli. Y París presintió "la revolución" que anunció Georges Pompidou en 1968. El desequilibrio demográfico y económico continúan caracterizando la frágil industrialización bretona. El 47% de los empleos industriales de Bretaña dependen de centros de decisión exterior.

La mitad de la industria escapa al control de los bretones. Bretaña aún figura hoy entre las regiones más pobres de Europa. Pero el problema bretón es posible haya entrado en vías de solución, dice el historiador Fanch Olivier. Y esto no porque las carreteras sean mejores, no porque se hayan implantado fábricas, ni porque haya progresado el nivel de vida. Esto es el rescate del crecimiento. El problema bretón será solucionado porque se ha convertido en un problema clásico de subdesarrollo regional, porque todo lo que constituye hoy la especificidad de Bretaña habrá dejado de serle útil a la supervivencia económica de sus habitantes. ¿Quedará reducido el resurgimiento cultural a un folklore que, como una pastilla de aspirina, calma el dolór de la identidad? Nadie oculta esta posibilidad en Bretaña, aunque por razones opuestas. El secretario de Estado, señor Becam, es categórico: "La aspiración del autonomismo es completamente marginal en Bretaña, y siempre lo ha sido así. Al socaire del autonomismo cohabitan nostálgicos, anticonformistas procedentes de los celtas y algunos anarquistas."

El doctor Yeu Gourves, ex miembro del FLB y militante hoy del Partido Socialista Unificado, es categórico: "El fenómeno importante es el cultural, pero en veinte años todo puede quedar reducido a nada. Los autonomistas de la UDB (6,5 % en las últimas elecciones) no son peligrosos y, de serlo. París lo prohibiría, y el FLB se ha equivocado de táctica. Su lucha armada no es rentable, y como habrá oído decir repetidamente, al fin y al cabo, las consecuencias de sus atentados se revuelven contra los bretonos y, por añadidura, la policía los caza como a pajarillos. Haría falta un movimiento más duro, con una estrategia política a largo plazo."

Esta apreciación sobre el FLB la ratifica un camionero de Brest: "Cuando esta tontería, los del FLB, quienes pagamos fuimos niosotros. No es que los condenemos a ellos, pero sus atentados hay que preguntarse para qué sirven."

Cada cual, en Bretaña, parece haber tomado conciencia de que la integración, total y definitiva de su país a la nación francesa, si no es para mañana, puede producirse. Pero este realismo encierra una interrogación positiva, declara un nacionalista. En Córcega, por ejemplo, existe una conciencia general del problema de su identidad, pero la isla se desangra de corsos. Nuestro problema es el contrario: somos gente, pero falta ese fervor, estamos en una encrucijada seria, pero, somos conscientes. El substrato de este "realismo expectante" preocupa a las autoridades.

Un organismo oficial, el año pasado, se preguntaba por la eventual, relación que pudiera existir entre el alcoholismo y la identidad bretona: "La negación histórica de la identidad bretona, ¿no es uno de los factores del importante alcoholismo existente en Bretaña?", se preguntaba el informe en cuestión. Bretaña es la región francesa en la que mueren más personas por exceso de bebida: 63 fallecimientos por mil, contra una media francesa de 41 por mil. Y parece ser que por razones de nostalgia, de histeria y de delirio religioso, hay actualmente 11.000 bretones internados en manicomios u hospitales psiquiátricos.

El escritor Grall comenta al respecto: "Eso es cierto. Un pueblo que se emborracha es un soñador y, puesto que sueña, imagina otro mundo. Esto responde a factores de naturaleza psicológica, pero existe una razón más grave: el colonialismo." Canciones, fiestas de noche (fes-noz), despertar cultural, autonomismo, tibieza de los partidos de izquierdas, certeza de una identidad, incertidumbre sobre el futuro y más incertidumbre sobre: el FLB, los clandestinos, que están, pero no están, porque nadie los declara: Breizh (Bretaña) a la hora del ser o no ser.

Aqui andamos de novo

Aló vai agosto, e con el o sol, a luz e... o descanso? Ben, sendo sinceros, servidor non tivo muito descanso nestes meses estivais, que polo demais pasaron voando como decote.
Como saúdo de reencontro deixo-vos aqui este vídeo que topei navegando polas procelosas augas do Youtube. O paisano chama-se David Pasquet, é bretón e é un fenómeno, en definitiva. O vídeo foi tirado no Festival Intercéltico d'Occidente de Tápia de Casarego, no ano 2007, e nel escuitades un an dro ao máis puro estilo bretón, mais con algun que outro arranxo un tanto surprendente. En fin, que gostedes e feliz reencontro coa rutina laboral, académica ou de calquer outro tipo.

Crónica dunha carvalleira agridoce

Como diz a copla tradicional que interpretan os Luar Na Lubre, sain de Corme con dia / anoiteceu-me en Carvallo... Non saberia concretar exactamente o motivo, mais eses versos resumen a sensazón un tanto difusa e agridoce con que abandonei este ano o recinto da Carvalleira de Zás.
Realmente, todo foi máis ou menos improvisado, pois até ben avanzada a tarde do venres non souben se teria oportunidade de acudir a esta 25ª edizón do festival. Mais, afinal, houvo sorte e, ainda que perdin a primeira xornada, cheguei a tempo para gozar da segunda, teoricamente o prato forte, o da casa pola ventá. E a cousa comezou ben, mádia leva. Polas moreas e moreas de xente que ateigavan xa desde primeiras horas da tarde esa pequena vila soneirense, que cada ano se ensancha inverosimilmente para acoller as ánsias de festa, música e borracheira de centos de seareiros foráneos, mais tamén (ben o dizia un dos leitores do blogue de Breo) a muitas famílias da contorna que, armados de cesta e sabas, converteron a Carvalleira nalgo mui próxima à romaria tradicional de toda vida, ao ágape de empanada, viño e pan de aldea baixo a sombra amigável dese carvallo ou desa bidueira que nunca falta no noso inconsciente de galegos. Iso é a Carvalleira, e ogallá que o siga sendo: algo máis ca unha asemblea de fólquis desbocados, mais tamén algo máis ca unha festa familiar e aldeá.
Que podo dizer eu? Que comecei a festa catando un chupito de licor café na reitoral do cura de Zás. Claro está que non souben que era cura até que mo dixeron casualmente uns minutos máis tarde, cando xa o licor café se disolvera no rego sanguíneo. Mais a anedota era boa para comezar a noite. E abofé que se estava de marabilla debaixo daquel emparrado, baixo a luz fresca e difusa da noitiña, rodeado de boa xente, de bos recendos. Dito o cal, baixamos à Carvalleira, gardando por certo cola para coller a entrada, circunstáncia esta que non lembro en pasadas edizóns, mais que supoño que haverá que interpretar como algo positivo.
Desas horas, os de Fia Na Roca xa remataran a sua actuazón, de xeito que deverei abster-me de valorazón nengunha. Só espero que igualasen o nível exibido o ano pasado no Festigal, onde nos deleitaron con pezas intensas e fermosas, algunha certamente estremecedora coma aquela versión do emblemático pasodoble (ou sapodoble, por que non?) de Imende.
Canto aos portugueses d'A Quadrilha, foron unha sorpresa grata, pois servidor quizá esperava unha banda limítrofe cos ranchos portugueses e as sonoridades saturantes da Brigada Víctor Jara e similares. Nada diso. O estilo destes mociños (eléctricos, inquedos) nunca deixava de recoñecer-se como portugués, como meridional, mais ainda asi ousavan aventurar-se en ledas e sinxelas incursións nos ritmos irlandeses. De feito, un dos temas co que máis mobilizaron o público foi unha suite de jigs irlandesas. E todo iso à base de violin, guitarras e unha bateria. Economia musical onde as haxa, mádia leva!
Escuitados os portugueses, chegou o turno do grupo que máis expectazón me causava, por vários motivos: porque havia muito tempo que non os escuitava en concerto (uns catro anos, desde aquela sobérbia actuazón na Praza Maria Pita da Cruña), porque estreavan un novo álbume de calidade máis que aprezável e porque, en definitiva, Luar Na Lubre é un dos referentes da Carvalleira de Zás a muitos níveis. E con todo iso, devo dizer que a sua intervenzón rozou a decepzón, opinión que a máis compartian muitos dos que me acompañaron naquel desconcertante momento. Decepzón porque a sonoridade non era a adecuada, algo do que con efeito non podemos responsabilizar estritamente ao grupo, mais que desluziu muitos momentos e muitos lances. Decepzón porque o repertório non era nen de lonxe o máis apropriado para unha cita coma a Carvalleira. Temas como O Son do Ar, Tú Gitana ou a coñecidísima Camariñas non son os que agarda un público sedento de festa e brincadeira às 3 da mañá. Por dize-lo en roman paladino, cortaron o rollo. E cando tentaron erguer o voo e electrizar a audiéncia ali congregada, as deficiéncias técnicas botaron o esforzo por terra. Unha mágoa, desde logo.
Claro que, depois de todo isto, chegaron os Wolfstone e mandaron parar. Unha gratísima sorpresa. Teño escuitado muitos discos destes escoceses pioneiros na maridaxe do folque co rock'n'roll quimicamente puro, mais na miña mentalidade ian asociados a unha época da miña vida que, destas alturas, non me resulta especialmente estimulante. Mais xa desde o primeiro tema tiven de sacar o sombreiro (ou o cránio, por homenaxear a Max Estrella) e recoñecer que os Wolfstone salvaron a Carvalleira e puxeron o ponto de mestria e xenialidade que noutras edizóns trouxeran os Lúnasa, os Felpeyu e outros tantos. O violin de Duncan Chisholm falava talmente coma un vello, coma un camiño, coma un carvallo ben enraizado, sabedor. E toda a música se artellava a partir del. O gaiteiro, sobérbio, explorando toda a poténcia dun instrumento tan incendiário e complexo coma a gaita das Highlands. E o baixista, os guitarristas e o bateria adubando ese pentagrama que estremeceu até o derradeiro recanto da Carvalleira. A máis, escolleron de marabilla os temas. Todos eles contundentes, selvaxes como os mellores reels e jigs da máis pura cerna gaélica, todos eles feitos e construídos para esgotamento de pés e cinturas. Graciñas à organizazón por permitir-me redescobrir a esta congregazón de xénios. E longa vida a Duncan Chisholm, desde agora felizmente rebatpizado como Orelliñas.
Por desgraza, faltaron à cita os de Clanadonia, un grupo que certamente tiña gaña de ver. No seu lugar tocaron os Trikel de Valladolid, banda que xa estivera na noite do venres compartindo cartaz cos Birimbao, entre outros. Mais eran horas de recoller-se e de dormir un par de horiñas no carro antes de emprender, pola mañanciña cedo e coas primeiras raiolas de sol, o long way to Santiago. Só resta agardar a Carvalleira 2009, e, por suposto, outras 25 Carvalleiras máis.
Aqui vos deixo unha pequena amostra do que fixeron os Wolfstone na Carvalleira. A calidade do vídeo, para variar, é maliña tirando a pésima, mais adiviñan-se os xeitos e as xenialidades destes músicos que, por si sós, farian tres festivais. Por suposto, non podo menos que dedicar-llo ao amigo Breo, un namorado máis de Wolfstone. Saúde e, como non!, ei carvalleira!

Dia da Pátria Galega: máis un ano existindo

E ainda asi, con todo canto se leva escrito, cantado e proclamado, sigo sen encontrar definizón máis exacta e perfeita do noso País que a que davan os de Siniestro Total naquela canzón que derivou en hino nacional para certas horas da madrugada...

MIÑA TERRA GALEGA,
ONDE O CEO É SEMPRE GRIS!
MIÑA TERRA GALEGA,
É DURO ESTAR LONXE DE TI!

Bon dia da Pátria para todos cantos vos sentides galegos e, sobretodo, para todos cantos demonstrades se-lo dia trás dia, hora trás hora, batalla trás batalla.
Porque ainda fica muito por fazer. E muitísimo por gañar.

VIVA GALIZA CEIVE!!!

De carvalleiras lonxevas e "meighallos" cantados

Xa está às portas a Festa da Carvalleira, en Zás. Se Ortigueira chegou há unhas semanas à sua trixésima edizón, a Carvalleira non desmerece e en escasamente unha semana acadará os seus primeiros vintecinco anos de existéncia. Un tempo suficiente para a converter nun referente festeiro e musical para toda a comarca de Soneira e, se me apuran, para toda a Costa da Morte, tan ampla en extensión como difusa en canto aos seus limites.
O certo é que, para seren 25 anos os que van celebrar-se, un servidor quizá agardava un cartel algo máis potente, ou, cando menos, à altura do que foron os dous últimos anos. Bandas do prestíxio de Lúnasa, Flook, Solas, Llan de Cubel ou Comas, entre outros, pasaron por esa paraxe idílica abrindo nela fendas de música maxistral e poderosa. Ainda asi, nesta vixesimoquinta edizón teremos ocasión de escuitar os Wolfstone escoceses, os tamén escoceses (e, polo momento, unha incógnita, cando menos para min) Clanadonia e os galegos Fia Na Roca e Luar Na Lubre como protagonistas estelares dos concertos. Mais à música folque engadirán-se, coma sempre, as actuazóns dos grupos tradicionais, o ambiente de romaria enxebre, os enormes vasos de cervexa, a sensazón luminosa de que agosto comeza e fai-no coma sempre, atravesado de millentas festas e paisaxes.
Deixo-vos aqui un dos temas que seguramente interpretarán os Luar Na Lubre no palco da Carvalleiro. Intitula-se "Meighallo" e pertence ao seu polo momento último traballo, Camiños da Fin da Terra. A peza consta de duas partes. Na primeira delas, a oceánica e vagorosa voz de Sara Vidal interpreta várias coplas procedentes da Costa da Morte, con topónimos recoñecíveis e suxerentes onde os houver: Malpica, Muxia, Corme... Os ares árabes, o recendo a areas do Mogreb, deixa-se sentir ben na instrumentazón e nas próprias cadéncias da melodia. A segunda parte do tema é unha danza procedente de Oirós, na província de Ponte Vedra. O dito, vemo-nos na Carvalleira. Lume!

Salín de Corme con día
Anoiteceume en Carballo
Ás fillas da miña nora
Que lles quiten o meighallo

Ai la le lo, ai la la lo...

Por ir de noite caín na lama
Por unha nena que namoraba
Foi pola noite, se vou de día
Ca peleaba mais non caía

Pola culpa do teu prenderon o meu
Se o meu tiña ghana moita máis tiña o teu
Moita máis tiña o teu, moita máis tiña o teu
Pola culpa do teu prenderon o meu

Veño da Virxe da Barca
Vou para a Virxe do Monte
Barqueiriño de Muxia
Pásame antes que sea noite

Ai la le lo, ai la la lo...

Malpica dos meus amores
O rei quíxote vender
Para vender a Malpica
Moitos cartos hai que ter

Ai la le lo, ai la la lo...

Vimos do monte...

O artigo intitula-se Un rapaz sen aldea, un ninguén... e asina-o Fran P. Lorenzo na sua seczón habitual de Galicia Hoxe, a coluna Vai de Blog. Unha fermosa reflexión en primeirísima persoa sobre a conexión que ainda hoxe a Galiza máis pretendidamente urbana garda con respeito às raízes rurais. Unha reflexión que abranxe aspeitos tan esenciais e etéreos como a língua, mais tamén outros tan tácteis, concretos e definitórios como os produtos dos que cada fin de semana fazian (e fan) acópio os urbanitas que ainda teñen aldea. Son territórios estraños e contraditórios mais que ainda hoxe, a comezos do século XXI, seguen a marcar a ferro a personalidade galega, unha personalidade efectivamente fronteiriza, a médio camiño entre o bulevar e o chanto, entre a fibra óptica e a corredoira, e que nos últimos tempos cristalizou en amostras de arte pop tan salientáveis como as camisolas d'O Rei Cintolo e similares. Un bon tema este, se dúvida, que quizá daria para iso que alguns críticos tanto cacarexan e tanto degoiran: a grande novela galega. Unha cousiña a médio camiño entre Os comedores de patacas e Made in Galiza estaria ben para comezar, non credes? Ainda que diso há saber bastante máis o Subcomandante Xallas, asi que non quero estender-me máis no asunto!
Claro que a leitura de certas pasaxes do texto tamén me trouxo à cabeza aquel Vimos do monte! que soou durante bastante tempo no Xabarin Club...

En fin, aqui vos deixo o artigo. Que gosteis!

A finais dos anos setenta o galego, a lingua galega, a lingua de Galiza, non ingresara aínda nas aulas salesianas de María Auxiliadora. De feito non o fixo até un día do ano 81 ou 82 no que o profesor, coma un xabaril nunha exhibición de louza chinesa, botou as súas desconsideradas gadoupas sobre a finísima porcelana do idioma. Mesmo eu, cativo de adestramento urbano –que practicamente só lle oíra falar galego á señora de Beade que fregaba o portal da nosa casa, ás mulleres que vendían o peixe na praza de Abastos, a algún amigo de meu pai e nos veráns de Corrubedo–, souben recoñecer todos os erros e os castelanismos de alta radioactividade que aquel irmán palentino ía deitando nas súas leccións maxistrais de gallego; a proba de que os cativos que medran neste país levan o galego incorporado de serie, inscrito nalgún recanto do seu corpo: unha aprendizaxe case osmótica que moitos papás e mamás teiman en negarlles aos seus pequenos, non vaia ser que ese galego, aprendido e aprehendido, contamine o perfecto castelán que se practica aquí, en Galiza. Te va buena.Pero falaba da escola e daqueles cativos do centro de Vigo que un día abriron a capa do seu libro de texto para ler unha historia de Otero Pedrayo sobre os ríos galegos. E outros libros. A estrea foi para nós, supoño que coma para moitos primeiros lectores daquel tempo, coas Memorias dun neno labrego, de Xosé Neira Vilas, o best-seller da literatura galega, co permiso de Afonso X e Rosalía de Castro. Lembro as tribulacións de Balbino, un rapaz da aldea, e o alleas que, na altura, me resultaban.

Para os nenos que medramos na cidade, a aldea foi sempre un idealizado Walhalla, un paraíso ao que acudir sempre que non o impedían as obrigas escolares. Chegado o verán, o Antroido, o Nadal ou a Semana Santa, todos os nenos con aldea montaban no coche familiar cada venres pola tarde, e regresaban a Vigo neses mesmos coches, que eran en realidade cabalos de Troia rurais, cargados de grelos, patacas e chourizos, os galanos da Terra, o traballo das avoas e dos avós. A aldea, especialmente en Vigo, marcaba o seu territorio na urbe: no nome dos bares –o Herville, o Sabucedo, o Carballo...,– ou no dos ultramarinos, debuxando unha sorte de xeografía pantasma que eu fun dotando de significado a medida que coñecín, por min mesmo, ese país que convertía os toldos dos negocios en pequenas embaixadas do seu ser minifundista.

Ao revés que Balbino fun, co paso dos anos, desenvolvendo unha sorte de complexo, ou eiva recoñecida, que se facía aínda máis explícita diante da recorrente pregunta dos meus compañeiros: ¿dónde es tu aldea? A resposta "no tengo aldea" comportaba unha outra pregunta/exclamación: "cómo no vas a tener aldea...? O meu pai procuroume unha solución de urxencia: "Si te preguntan les dices que tu aldea es Vigo, que es donde nacieron tus padres...". Eu mesmo sabía, como sabía que era pésimo o galego de Don Amador, que Vigo non era o lugar remoto no que pasar tres meses de vacacións. Só Corrubedo, por un tempo, cubriu o oco desa saudade.

Este día, mentres escribía unha crónica sobre o pasamento de Virxilio Viéitez, volvín achar nas imaxes dese mestre da fotografía o fascinio vexetal da aldea, a súa telúrica enerxía. Dalgunha maneira, encontrei nesas imaxes en branco e negro o espazo, a leira, que a cidade lles negou a todos os que son, coma min, e parafraseando a Neira Vilas, un rapaz sen aldea, coma quen dis un ninguén...

Harlem's bombards

Nesta frase poderia resumir-se o que sentin cando escuitei esta estraña melodia. O grupo chama-se Manau, é bretón (ainda que cante en francés) e, segundo parece, é unha das bandas de hip-hop máis coñecidas daquelas terras, a máis de contaren con certo renome internacional. Como adoita ocorrer con tantas outras cousas, a descoberta foi calquer cousa menos intencionada: andava certa raqueira mariñá procurando vídeos no Youtube do seu idolatrado Alan Stivell cando, de súpeto, bateu cun intitulado La Tribu de Dana, espécie de remix ou remexido do tema tradicional bretón Tri Martolod (que todo bon afeizoado à música celta tatarexou máis de unha e de duas vezes) e que resultou ser un dos grandes éxitos destes singulares rapeiros que ousan casar a bombarda e o acordeón dos seus bisavós cos versos rotos e estremecidos do mellor hip-hop.

Mais o tema que interpretan neste vídeo que hoxe vos deixo aqui é o que lle deu título ao seu primeiro álbume, Panique Celtique, un título transparente e unha declarazón de intenzóns. Tanto música como imaxe acaban derivando nun delírio que poderíamos calificar, cando menos, de surprendente mais que nos deixa nos ouvidos o sabor das cousas arriscadas, do pulso final, do todo ou nada.

Por certo, permitide-me dedicar-lle estas rimas estridentes ao colega Pabliño, futuro médico de cabeceira en Celanova e amante (até onde eu sei) de cousas destas.