Peregrinazón à Terceira Bretaña

A Mariña de Lugo, por mui paradoxal que poda resultar esta afirmazón vindo como vén dun lugués, sempre foi para min unha comarca mui descoñecida. Desde logo, muito máis allea a min que outros territorios ben máis distantes, como a Costa da Morte. Durante muitos anos somente a frecuentei como aprendiz de veraneante, e non era de estrañar que acabase asociando-a con termos como praia, verán, sol e, ultimamente, chalés, especulazón, destruizón da paisaxe, masificazón. A verdadeira cara da Mariña, desa vella e bretoa alma entretecida con fundísimas vagoadas e espectaculares praias, ficava bastante ensombrecida para min. Somente Cunqueiro me permitira achegar-me levemente a ela, mais case nunca a literatura pode reemprazar devidamente o tacto directo do mundo, por muito sochantre e muito sinbad que haxa polo médio (eu ben me entendo). Há uns dias tiven a sorte de emendar, ainda que só fose parcialmente, esa miña (vergonzosa) eiva. Entre a choiva temperá e con Michael McGoldrick como banda sonora, puxen rumo aos témeros nortes.

O lugar escollido para a gozosa peniténcia foi Ribadéu, por outro nome A Porta do Norte. Un longo camiño que me levou polos arredores de lugares de emotivas resonáncias para min. Mondoñedo, por suposto. Aquelas casas de arcaica feitura a penas insinuadas entre o nevoeiro. Torres de igrexas, capelas nos altos outeiros. Os montes caindo en violenta cascada e formando vales minúsculos e temerosos. Ou Lourenzá, tamén respirando ao redor do expectante mosteiro de San Salvador. Mais resultou-me especialmente fermoso entrar en Ribadéu, pois a paisaxe tornou-se subitamente irlandesa. As terras da freguesia da Devesa son longais e verdecentes, vizosas chairas que se acaroan ao mar (sempre presente o mar, ainda que sexa como un eco livián e afastado) e das que xermolan casas espalladas coma flores raras. À Devesa pertence a arquicoñecida praia das Catedrais, nome sobreposto à denominazón tradicional de Augas Santas, mui acorde coa existéncia dunha fonte de saúde à beira do areal. Falemos, pois, de Augas Santas, pois os nomes verdadeiros das cousas tamén poden ser pedras esplendorosas sobre as que resistir. Da imensa praia de Augas Santas coas suas delirantes formas pétreas en constante batalla co vento, os seus cantis case tallados à machada, as suas furnas profundas que a noite enche de maré.
Mais à marxe de Augas Santas, existen no lugar outros enclaves revestidos dun simbolismo para nada desprezável. Alguns, por motivos que non veñen agora ao caso e que quedan para os adentros de servidor (se mo permitirdes), como a sinxela e fermosa fonte do Valin (non confundir coa fonte do Manzanares), gurgullando entre frondosas vexetazóns, evocando-me versos semiesquecidos de Avilés de Taramancos sobre ósos e canos e águas e memórias. Mais tampouco esquecerei o alto de Santa Cruz. É aqui onde se celebra, cada primeiro domingo de Agosto, a sonada e antiga Xira. Lamentabelmente, o afán por adecentar o entorno acabou por civilizá-lo en exceso, ou esa é a miña modesta opinión. Mais valeu a pena asomar-se ao mirador desde que o se albiscavan as Astúries coas suas incipientes lombas zarrapicadas de pequenos e luminosos poboados: Barres, Serantes, por suposto Castro Pol e Figueiras, e advertir o dificultoso tránsito do rio Éu, o dos eternos contenciosos cos viziños ástures, como unha serpe cansa avanzando entre montes mui desgastados e mui bretemosos. Tamén valeu a pena fotografar-se co seu gaiteiro ausente, de ollos extraviados e como invadidos polo horizonte.
Visitamos tamén a Illa Pancha, co seu faro, e pouco depois o cargadeiro de mineral no que os combóios chegados da Pontenova baleiravan o seu precioso contido para enviá-lo rumbo às terras de ultramar. O lugar impresiona, porque conserva arquitecturas dunha rusticidade finisecular, dunha incipiente modernidade; xeometrias de algo que comeza e que, portanto, suxire xordas violéncias e contradizóns. O cargadeiro non dista muito do forte de San Damián, presa predilecta dos piratas e dos franceses, se é que algunha diferenza há entre uns e outros. Todos estes enclaves xazen nunha paisaxe que até non há muito era a periféria da vila, os domínios do mar maior talmente. Hoxe, a ponte dos Santos e o porto desportivo (engadirei a monstruosa casa de Calvo Sotelo, Marqués da Ria?) xorden nese marco como pinceladas dunha modernidade encaixada à forza entre os dentes da ria.
Curioso é tamén o Ribadéu vello. Paseá-lo (ainda que fose coa perna avariada, que asi ia eu talmente) é notar ainda baixo os pés os abruptos desníveis sobre os que foi agatuñando a vila no seu crescimento. Calellas costentas e inzadas de maleza entre as que sorri unha barca case desmantelada, ou un luído escudo de outrora. Casas fortes que, ben cuidadas, nada envexarian às da señorial Noia. Un dizer. Os camiños entrelazan-se, estreitan-se, xogan aos labirintos co camiñante, e un acada a Atalaia, a capela da Trindade, o núcleo orixinal da povoazón. Os canóns, arrincados dos adentros do forte de San Damián, encaran a ria en forzada alerta. Nunca se sabe cando poden volver os normandos a fazer das suas. Tamén no alto, Porcillán. Lembrou-me estampas de cidade italiana. As suas casas altas e empoleiradas, os tendais solitários acaneados pola brisa, as señoras asomadas silenciosamente às fiestras... Todo me suxeria unha decadéncia de puro cuño mediterráneo. Un anaco de Sicília implantado graciosamente en pleno corazón cantábrico. Non me surpreenderia o máis mínimo escuitar uns acordes extraviados de mandolina por algures. Pola sua banda, San Roque, o Cantón... evocan unha memória indiana mui vizosa, ainda que crepuscular coma a textura das cristaleiras modernistas da torre dos Morenos. América é un latexo máis de Ribadéu; Cuba, El Viejo Pancho... A pincelada que faltava, necesária, para fechar a perspectiva da vila e o seu alfoz. Mais ainda faltaria o Marqués de Sargadelos! Unha sombra ilustrada e emprendedora descendendo as escaleiras da Casa do Concello, edifício curioso onde os haxa, case un campo de provas estéticas de extravagantes resultados. Ribadéu é asi: talmente un collage ou un retablo abigarrado ou unha praia salvagardando os galanos de cen marés.
Haverá que volver pois à Mariña. Terra tan ampla e diversa coma esta ben merece uns dias de camiñata. E se é con tan boa e fermosa e experimentada guia como a que tiven, de certo que as paisaxes prestarán ben mellor.

Viva, pois, a Terceira Bretaña! Kenevó!