De cavalos e carros malditos

Onte tiven ocasión de reler as primeiras (mais densísimas) páxinas d'As Crónicas do Sochantre, ao meu xuízo unha das obras cimeiras xa non só de Álvaro Cunqueiro, senón de toda a história da narrativa galega, quer pola temática, quer polo estilo, quer polas suas virtudes estritamente narratolóxicas e estruturais. Unha verdadeira xema.
Como muitos de vosoutros xa saberedes, nestas impresionantes memórias relata-se a insólita viaxe que o sochantre de Pontivy, monsieur Charles-Anne Guenolè de Crozon, fixo ao longo e ancho da Bretaña toda a bordo dunha carruaxe cuxos pasaxeiros resultan ser uns senlleiros defuntos de triste história e alegre parrafada. A paisaxe bretoa emerxe na obra envolta en metáforas espectaculares só ao alcance de mestres como o de Mondoñedo, o mesmo que imaxinou as chairas, bosques e pradeiras da vella Armórica copiando através da sua ventá o vizoso país mariñao en que nasceu. Curiosamente, Cunqueiro só visitou a Bretaña vários anos depois de escrever esta obra, na compaña do músico Polig Monjarret. Levado polos camiños e vereas polos que lustros atrás fixera rolar a máxica carroza dos defuntos, don Álvaro só atinou a exclamar ao ouvido do seu anfitrión: Que carreteras, monsieur Monjarret, que carreteras! Ou, cando menos, iso é o que se conta.
Mais se algo há nas Crónicas, evidentemente, é bombardeo masivo e inclemente de evocazóns. Milleiros de ligazóns poden estabelecer-se entre cada palavra quentada no maxin de Cunqueiro e as teimas e obsesóns que me perseguen (ou às que eu persigo?) desde há anos. Por hoxe somente falarei dalgunhas. Por exemplo, que outra cousa é a carruaxe en que viaxe o sochantre que o Ankou, o carro dos mortos, guiado polo derradeiro defunto que tivera a parróquia o ano anterior e que pasa polas casas dos moribundos a recoller as suas almas? Tamén dun carro similar falavan os vellos do Morrazo ainda non há muitos anos, e do estrépito con que caian del aqueles penedos enormes que transportava. Lembremos a partir disto os Annaon (literalmente, a xente de Anna, quer-se dizer, de Ainé / Dana, a grande e fermosa deusa, rosto primitivo, sombrio se se quer, de Santa Ainé, patroa dos bretóns con permiso de Saint Yves). Non son os Annaon outra cousa que a versión armoricana da nosa Estadea, noutrora hoste do brillante Lug conduzida ás chairas da batalla.
E que dizer dos cavalos, ou, por mellor contar, os esqueletes de cavalos que tiran da carruaxe e que nos chantan na cabeza a vella funzón psicopompa deste animal na mitoloxia céltica, a sua vinculazón con Rhiannon (= Rigantona, talmente A Grande Raiña), os contos galegos que falan de temerários paseantes nocturnos arrincados deste mundo por cavalos brancos (o branco, sempre o branco, como branca era a cerva de Santa Ninoc'h e todo canto animal vente morte ou, mellor, mudanza, cámbio, transformazón...).
Estou convencido de que todo isto e muitísimo máis bulia no aqueloutrado caletre de don Álvaro Cunqueiro cando fabricou esta riquísima e estraña novela que se esfarela (como non!) por todos e cada un dos seus recantos. Como se fose cousa feble, cousa imperfeita, armazón en equilíbrio precário, mais, ainda asi (ou talvez precisamente por iso), tremendamente suxestiva e cativadora.