Os Tres Xans

Os Tri Yann (literalmente, os Tres Xans) son un deses grupos imprescindíveis para coñecer a música bretoa contemporánea. Recoñezo que non é unha das miñas bandas predilectas desde o ponto de vista estético (decanto-me máis por un Alan Stivell, un Dan Ar Braz ou un Patrick Molard, por exemplo), mais iso non quita que recoñeza nos Tri Yann un deses espíritos peculiares, pintorescos e extravagantes tan do gosto das mentalidades célticas. Ideoloxicamente, inscreven-se nun nacionalismo bretón que às vezes lles ten dado algun que outro desgosto, mais no que se reafirman en muitas das suas canzóns. E iso que non proceden realmente das terras bretonantes, senón da Breizh Izel, a Alta Bretaña de fala romance (galló) mais historicamente integrada no antigo Ducado da Bretaña.
Como sei que entre os asíduos deste relanzo há algun que outro afeizoado aos Tri Yann (non si, Breogain?), aí vos vai este vídeo no que interpretan unha composizón tradicional, Franzozig, sobre un mariñeiro bretón que marcha a servir "à maldita Franza" (Ferrin dixit). O vídeo foi gravado no transcurso do Bretagnes à Bercy, un concerto celebrado en 1999 e no que tomaron parte todos os grandes músicos bretóns do momento, desde Alan Stivell até Gilles Servat, pasando por outras bandas quizá menos coñecidas por estes lares, como Armens. Por certo, que tamén nese concerto estava Dan Ar Braz (primeiro músico que cantou en bretón nun festival da Eurovisión), co seu grandioso L'Heritage des Celtes; un feixe de músicos de todos os recantos do mundo céltico, entre os que salientava o noso paisano Carlos Núñez.
Neste Franzozig há muitos detalles que a un fervente admirador das melodias bretoas non poden pasar-se-lle por alto. A audácia dos bailarins (non há certa semellanza entre este baile bretón e as jigs e reels irlandeses?), capazes de rachar toda lei física cos seus choutos; o ton sempre queixoso e rebelde dos cánticos bretóns; o ritmo pertinaz e obsesivo do kan ha diskan...
Aqui vos deixo, xa que logo, con estes Tres Xans que (por certo) tan pouco cadran co noso Xan autóctone e rosaliano...

You play the melody of the chanter

Un nunca se encontra o suficientemente agobiado nen vencido polas rutinas cotidianas para volver às músicas de Martyn Bennett. Desta vez animei-me e construin un cativiño vídeo a partir dunha das melodias máis contundentes que endexamais fabricou este xenial músico de pátria canadiana e sangue escocés. Trata-se de Chanter, un dos temas que compoñen o seu testamento musical, Grit, do que xa falamos noutras muitas ocasións desde este relanzo.

Un chanter non é outra cousa que a parte da gaita que os galegos chamamos fol, e mesmo pode ser sinónimo de gaita propriamente. Na música tradicional escocesa (e sobretodo na dese microcosmos tan peculiar que son as illas Hébridas) existe un subxénero característico, o puirt ceantaireachd, no cal o cantante imita coa sua própria voz o son dunha melodia de gaita. Isto lembra-nos outros xéneros como o puirt-a-beul ou mouthmusic, e entronca portanto con ese limite gozosamente difuso, nunca suficientemente marcado, entre sonoridades vocais e sonoridades puramente instrumentais na tradizón escocesa.
Esta é pois a base rítmica que toma Martyn Bennett para Chanter. Ao comezo, baixo a pulsión constante das percusións metálicas, escuitamos unha frase en nevoento inglés que nos descreve à perfeizón o estilo musical ao que imos asistir: You play the melody of the chanter... Seguen as percusións, comendo terreo, medrando sen trégua, até que de súpeto, trás o aturuxo vivificador, irrompe a voz de de Mairi Morrison interpretando desde vellos discos de vinilo un fragmento da canzón Mrs. McLeos of Raasay. Mais xa non sabemos se é Mairi Morrison, das Outer Hebrides, ou unha delirante máquina de criar emozóns e fundos, fundísimos calafrios...
E cando comeza a repetizón obsesiva das gaitas sabemo-nos xa perdidos, derrotados por este alarde de poténcia e beleza.
E berramos: Arú!

Fire in the fiddles

Velaqui un pequeno galano para a xentiña que frecuenta estes relanzos de rio máxico. Trata-se dun vídeo extraído do programa Trasatlantic Sessions no que podemos gozar da maxistral execuzón dos instrumentos tradicionais escoceses por parte dunha verdadeira congregazón de mestres no tema. Somente por dar uns nomes, reparai no gaiteiro, que non é outro que Martyn Bennett nos seus tempos de rasta-piper, ou no acordeonista, o mesmísimo Phil Cunningham (un dos fundadores da mítica banda Silly Wizard). O incandescente exército de violins que se axita até ao paroxismo xa é território à parte: Mairead Ni Mhaonaigh (vocalista de Altan), Aly Bain, Mark O'Connor... Pois nada, a desfrutar como ananos e Arú!

Entroido: carnal e metálico, como decote

Máis un ano, e nesta muito máis cedo do habitual por questóns lunares que non veñen ao caso, vén sobre nós, corrosivo e colorista até o descaro coma sempre, o solene Entroido, o Antruejo ou Carnestolendas dos casteláns vellos. É, case, un estertor do inverno e unha promesa da inevitável primavera (Introitum = entrada), que se adiviña xa entre o estrondo dos tambores e dos metais e o zorregar implacável, carnal ao seu xeito, das xostras dos cigarróns, peliqueiros e demais.

Galiza é un paraíso do Entroido. Millentas manifestazóns diferentes emerxen nos recantos do país, singulares e expresivas. Interpretazóns do universo entroideiro hai-nas, e para todos os gostos. Marcial Gondar, no seu inimitável Crítica da razón galega, entende-o desde unha perspectiva sociolóxica intimamente vinculada coa imposizón da cosmovisón cristiá. O Entroido, pensa el, non seria máis que unha paréntese de subversón e destruizón da orde estabelecida que a Igrexa consentia para, precisamente, demonstrar dese xeito a inviabilidade e os perigos que tal subversón e destruizón trai consigo. Manuel Mandianes, coñecido ultimamente como "o antropólogo do Luar" (é triste que para que alguén sexa popular neste país teña que ir sempre alcumado por esa sempiterna frase preposicional), relaciona o Entroido coas festas funerárias, entendendo-o como unha sorte de reverso da festa de Samhain/Defuntos. Se nos comezos do inverno somos nosoutros, mortais, membros da parróquia dos vivos, os que nos adentramos no domínio do Outro Mundo, dese Sidh bretemoso e omnipresente na nosa tradizón, no Entroido acontece xustamente o contrário: son os mortos, os que habitan máis alá do pasamento, os que se achegan a nosoutros, agochados trás as máscaras, transmutados, e un home pode ser unha muller, ou un animal, porque son os defuntos os únicos que gozan xa da liberdade sen limites, do don da metamorfose, do priviléxio da subversón consciente e exaxerada.

A min, que queredes que vos diga!, gostan-me as duas interpretazóns. E, como bon galego, como insubornável ecléctico, farei festa e xoldra no Entroido mesturando ambas as duas. E estremecerei-me coa extravagáncia recarregada do Entroido Ribeirao chantadino, co prototeatro dos Xenerais da Ulla, co vinagre e as formigas enrabechadas d'A Morena, co abominável e animalesco aspeito d'O Oso de Salzedo na Póvoa de Brollón (tan similar a certa figura do Natal montañés galego, O Apalpador), co ritmo obsesivo con que percuten os tambores do folión de Vilariño de Conso... E, por suposto, coa tradizón xa avondo coñecida e internacionalizada dos cigarróns, peliqueiros, pantallas e demais.

Gozai co Entroido, meus amigos! Comei orellas, chulas, cachucha e filloghas entre o balbordo das chocas. Mais fuxide a ser posível deses Entroidos urbanos, caricaturescos no mal sentido da palavra, e refuxiade-vos nesa eséncia animal, selvaxe, inxectada de terrível liberdade, que son os nosos Entroidos tradicionais.