Relanzo toponímico (con perdón)

Como saben os meus achegados, ultimamente ando enzoufado na elaborazón da miña tesina. Pretende ser esta un índice de toda a toponímia contida na documentazón do tombo de Toxos Outos. Nesta colectánea de textos notariais dos ss. XII, XIII e XIV aparecen nomes xeográficos de todo o arco atlántico galego, pois o mosteiro de San Xusto de Toxos Outos estendia os seus domínios desde a ria de Muros até os confins da terra de Nemancos, e contava ainda con enclaves n'O Salnés, Riba d'Ávia, o Norte de Portugal e a leonesa comarca de Los Oteros. Contodo, desta imensa masa toponímica con que tiven de traballar ao longo do último ano, há alguns nomes que, por motivos diversos, chamaron a miña atenzón. Un deles é Ons, nome dunha freguesia do concello de Brión e que designa a máis unha das illas máis coñecidas do noso litoral. Porén, creo que a orixe etimolóxica do topónimo é distinta en cada un deses casos, se aceitarmos, como xa se ten escrito, que o nome da illa de Ons procede do AUNIOS mencionado no Itinerário de Antonino. A denominazón da parróquia brionesa nos documentos do tombo oscila entre Aoes, Ooes e Oois, variantes estas que parecen conduzir para un mui provável étimo *ANONES. Esta formazón, segundo cremos, é o resultado de lle aplicar à base prelatina *an- ('pántano, trollo') o sufixo xa latino -ONES, que neste caso non ten valor aumentativo, senón (cremos) xentílico, ou sexa, de expresón de procedéncia. Eses *ANONES serian, en definitiva, 'os que habitan na beira do pántano' ou algo similar. Há máis casos análogos ao que veño de explicar: *MALONES, por exemplo, significaria 'habitantes do promontório rochoso' (raiz tamén prerromana *mal-, *mar-), e deu lugar ao topónimo lugués Mos, en Castro de Rei.

Espero que se me perdoe esta estraña irrupzón das miñas paranóias toponímicas en pleno blogue. Afinal vai ser certo que a lingüística (e a onomástica, máis en concreto) non se entende ben coa arxila, o salmón e o outeiro sagrado...
Xuro, en todo o caso, que non se volverá repetir.

Lumes de Beltaine

Mália os desaxustes do noso calendário actual con respeito ao empregado nos primeiros séculos de cristianismo, podemos dizer que o vindeiro 1 de Maio, terza feira se non me engano, celebraremos a vella festa do Beltaine, abridora do antigo mes céltico de Salle. Unha comemorazón vinculada, sen dúvida, à selvaxe irrupzón do sol e a primavera onde antes imperava o lobo e a xiada.

Beltaine é precisamente iso, o lume do deus Bel (Belenos no panteón galo). Significa unha festa da claridade renascida, simbolizada e somatizada no círio pascual do Sábado de Glória e, somente uns meses depois, nas mil e unha cacharelas do San Xoán. O lume, como ben intuía Otero Pedrayo, conecta coa Terra e abre-nos os camiños que a penetran: é a memória. Eu a ollar pró lume / e o lume a ollarme, dixo Novoneyra, aloumiñando quizá o transo ao carón da lareira vella. Mais, ao mesmo tempo, e como emisário da luz, o lume desata as forzas enrabechadas da vida e governa o crescimento case temerário do que durante muito tempo (toda unha invernia!) ficou adormecido. Há, portanto, algo de sexual e de erótico nesta festa da primavera.
Acontecimentos míticos de inegável releváncia acaeceron en pleno Beltaine. Foi este o dia escollido polos Tuatha De Dannan para pór pé nas praias do Éire, queimando as suas naos, asentando-ne na nova terra. E tamén en Beltaine acendeu san Padraic o lume pascual no curuto de Tara, desafiando asi os vellos lumes druídicos. Chaira, círculo e lume confluen nesta épica arcaica da labarada.
Todo isto pervive dun xeito ou doutro na Galiza. Coa claridade de Maio recuperamos muitos retrincos da nosa forza criadora. As festas dos Maios, co seu Rei e a sua Raiña. As coplas desafiantes, látego e escarño necesário, feridoras. A festa do Lumepán e a benzón dos campos e das leiras fachuzo en man. Todo supón, dalgun xeito, un anticipo do San Xoán , que é a culminazón, fascínio do dia inacabável, água clara sob o luar. Mais disto e muito máis haverá que ir falando en dias vindeiros...