Canción do verán ou a estraña poesia dos celtas

Non é poesia descritiva, non. Ou se o é, é unha descrición mui distinta, unha descrición até caótica que fai simultáneas as realidades invocadas pola voz do cantor. O impacto colorista, luminoso, vital do verán nunca foi tan ben descrito como neste poema que Fernández de la Vega e Ramón Piñeiro traduziron do famoso Cancioeiro de Poesía Céltiga de Pokorny (tomo a tradución tal e como a topei, asi que non me responsabilizo das grallas):

¡Ou, tempo do verán, fermoso tempo! / En cores luminosas brilla o mundo; / desque comenza a lumbrigar o día / xa se oe o merlo canta que canta./
O cuco souril repite con voz forte: / ¡Deus te traia, fermoso verán! / as crúas friaxes da invernía xa pasaron. /
As ponlas do bosque está vizosas,/ o veado trema con medo cheo de presentimentos, / a maina onda embala acompasada, /
o océano dórmese profundamente, / un manto florido cobre a terra, / a abella coa súa forza miúda / carreta pesadas cargas de pole, / os cascos dos bois removen brandos chaos, /
a formiga disponse para un rico banquete, / a harpa do bosque fai soar a súa música
A vela está arriada. -¡Todo está cheo de paz! / Todos os cumes están mergullados nun mar de cor /na tona dos fondos lagos hai brillos máxicos [...]

Reparade na forza do cromatismo e no ritmo das cousas:

A lama do trolleiro é moura como a do corvo, / con claridade soa a leda chamada do cuco, /
o pencado salmón briméase no pulo, / a forza do barril guerreiro medra con brío, /
o rapaz faise mozo, / a rapariga, esgrevia e fermosa, florece [...]

E conclui coa borracheira de sensacións dun elemento ínfimo desa paisaxe, endoidecido ante ese estourido:

Un pobre paxariño, abraiado, / canta infatigable con clara voz:
é a laberca que anuncia ó país a sú mensaxe: / ¡O verán entrou no seu esplendor!

Resposta incontível a Mr. Uz de Meira-Castro

Estimado Sr. Uz das Terras Altas:

1) Por suposto que non te vas moderar, diso hei-me ocupar eu e mais miña mai, que para iso somos terríveis

2) A presenza do Subcomandante Xallas é tan provável como o galeguismo de Les ou a reconciliación de Roberto coa comunidade transexuada, mais en todo caso non fecho a porta a unha surpresa de última hora

3) A anedota dos tricórnios é simpática "de suyo"., e espero que Xallas me perdoe por aireá-la neste recanto. O tio de Avel, camioneiro, levava o habitual camión de leite à fábrica de Pascual en Santa Mariña (Outeiro de Rei), e creo que à altura de Rábade,se non lembro mal, pararon-no dous espilidos membros da Benetérica para pesaren o camión. Unha vez pesado quixeron ver o conteúdo da cisterna, polo perigo de haver drogas no seu interior, e cando o espilido axente Nº 1 ergueu a tapa e viu aquel mar de leite exclamou confundido: "Coño, aquí hay leche". Evidentemente, un camión-cisterna co logo PASCUAL visível en quince quilómetros à redonda deveria conter augardente ou quizá as vogais fechadas de Tarrio, ese eterno mistério.

4) [apéndice] Ai ho, deixa de coar-me posts no blogue, que despois ando confundío!

Atentamente, o Ulmo Meio-Soneirense

Carvalleira Ilustrada

Non sei o que opinarán os meus compañeiros de andanzas, peripécias e má vida en xeral, mais non podo resistir-me a entregar en mans da crítica mundial as tres primeiras fotografias havidas da nosa incursión máis ou menos exitosa na Carvalleira de Sás, en Terra de So-Neira (sic sic). Fotografias bastante representativas dos múltiplos estados de ánimo que nos surpreenderon durante a mesma, a saber: eufória sosegada de Uz ante o indiscutível suceso da Operación A-Montar-a-Tenda, eufória sémi-chulesca de O'Lema polo mesmo motivo e entrada triunfal do tandem Lema-Careco no recinto do oenach, digooo da borracheira, digooo.... dos concertos, ho.
Que gostedes!

Duas cancións

Grazas ao software que me pasou o benquerido amigo Gê Uz puden por fin descarregar duas cancións desas que me poñen o calafrio na caluga: Dheannain sughraid, de Alyth McCormack (que fala dunha moza de cabelo negro e que si, foi quen me inspirou, para que negá-lo, ese poemiña que tanto rulou e [para a miña surpresa] tanto gostou nos corredores da amada Faculdade) e Blackbird, de Martyn Bennett, esa marabilla de mera e pedra gra na que a voz de Lizzie Higgins (en paz descanse) dá-lle sentido ao mundo desde a dor e a poesia e a luz incesante daqueles nortes terríveis. Foi Blackbird a banda sonora daquela inesquecível viaxe ao Senandré a à Costa da Morte que realicei há xa case un ano, e nada mellor que rever as fotos e vídeos daqueles dias con esta música case mística de fundo. Aqui adxunto unha delas; non sei por que ese tema de Martyn Bennett sempre me trae à cabeza os ventanuxos dos mosteiros deixando à vista esas paisaxes tan extremas: cuíñas, mar...
En fin, God Bless Real Player e QuickTime!!

Neniñué

Alguén dixo que Mercedes Peón canta coa forza das cavadoras. Eu xa teño dúvidas de que Mercedes Peón cante. Haveria que inventar un verbo novo para explicar a electricidade toda que esa muller pon en cada sílaba. Recolle a tradición nunha xerra de cristal, e logo destroza a xerra e deixa que a água da vida se esparexa e se proclame pola terra seca de nós. Destroza, Mercedes Peón. Fragmenta a voz, retorce, e descubre-nos sen quere-lo unha terrível beleza, paralisante, a beleza digna de ser amada. Canta, Mercedes Peón, e trema-me o mundo todo desde os adentros, xa non sei onde comezo e onde remato, nen me importa. E xa só quero fechar os ollos e sentir que o barullo, as perspectivas derrotadas, a estraña borracheira se vai apoderando de min coma unha sabedoria antiga, esa sabedoria inútil dos devanceiros (que dixo Heaney na derrota). Grazas á xente maior de Baio, dixo, grazas aos vellos e às vellas de Bergantiños e Soneira, de Fornelos.
Maior, mui maior era aquela señora que se detivo a falar connosco namentres agardávamos o bus a Santiago e nos dixo: "O máis importante nesta vida é ter bondá". Soava a epílogo.

Mõgia, 1909

Hoxe descobrin nos andeis do ILG unha edición facsimilar dunha revista galega en La Habana, Airiños d'a miña terra. Típico exemplo da nosa imprensa da diáspora naqueles comezos de século, pola língua, polos conteúdos... Chamou-me especialmente a atención un conto da autoria de Labarta Posse (poderei chamar-lle paisano? cando menos por parte de mai...) intitulado "Sacar os demos do corpo ou unha romaria á Barca". Como se advirte, é un relato en clave cómica dunha peregrinaxe dun tio e o seu sobriño à Virxe da Barca. O relato, na liña popularista (e popularizante) da época, non é nada do outro mundo en canto a calidade literária, mais para min ten atractivos inegáveis. Comezando pola progresiva descoberta que o sobriño (a xeito de Virxílio na Divina Comédia) vai fazendo-lle ao tio dos lugares e ritos da peregrinaxe: aparecen aí Ponte do Porto, o faro de Camariñas, BAMIRO! (a onde ia coser-lle ao cura a tia de Varela, nen máis nen menos), por suposto Corcubión... O tio reaxe ante todo con asombro: ante a visión do mar desta as alturas, ante o raxo (sic) de luz do faro, ante as prodixiosas pedras... Algo há neste tipo de histórias que me magnetizan: as numerosas grallas ortográficas e tipográficas, a inxenuidade, a língua... mais tamén a evocación de xentes en branco en negro achegando-se ao cabo do mundo, como nesas fotografias que teño da Pedra dos Cadris e da Pedra do Timón, ambas as duas de 1920.

Dixen que a comicidade estava presente en todo o conto, e velai vai un exemplo que ben daria para prologar un tratado de sociolingüística: ante o prodíxio da Pedra de Abalar abaneando-se baixo o peso de cinco persoas, un señor embimbado exclama: "'Esto es un feno-demo de la Naturalesa!". Ante o que o protagonista da historia di: Eu non entendía mui ben o que quería dicir, mais rosmei antre min: -¡Non, esto non é cousa da femia do demo! (...).

Delicioso, non si?

De cando Valério coñeceu a Pero Meogo

Non há muito tempo, o colega Uz, sabedor de que andava involucrado até as cellas no celebérrimo traballo de História da Língua, perguntou-me se por casualidade coñecia a orixe do topónimo Ver (ollo! con è aberto), especialmente frecuente na nosa província (há un Ver en Prevesos, lugar natal do devandito Gê, e ainda tamén, para a miña surpresa, na própria paróquia de Cela, en Outeiro de Rei, pátria de meu avó). Eu, cuitadiño, avondo tiña con enfiar as inúmeras cadeas fonéticas da Cantiga 209, e, perdido como estava entre o po e a letra de molde dos nosos dicionários e gramáticas históricas, non tiven tempo nen excesiva preocupación para a Cuestión Ver. Mais hoxe, sen quere-lo, reencontrei-na nun manual de toponímia portuguesa que andava a mirar sen especial interese, por descansar un pouco a vista, e ó certo é que a orixe do topónimo resulta tremendamente óbvia. Trata-se de máis un topónimo referido a un posuidor, neste caso (Villa) Valerii, coa simplificación do -ii final (-ii > -i > -e, por ser postónica final; logo sufre apócope) e os cámbios vocálicos resultantes da síncope do -l- (Vaer> Veer> Vèr, con vogal aberta explicável pola crase). Asi de sinxelo, miren vostés. Evidentemente, e como saberán os meus prezados colegas de sofrimento en Gramática Histórica, é a mesma evolución que teria de constatar-se nun verbo formalmente case idéntico a Valerii, como é VALERE, mais aqui operaron factores mui fortes que impediron a consolidación desa cadea e garantiron o mantimento do verbo case que coa sua forma latina (VALERE> ... > vèr, mais a analoxia coa VT dos restantes verbos da CII levaria ao feche dese [è], co cal chegaríamos a unha incómoda homonínimia ver~ver). En fin, que os numerosos lugares denominados Ver remiten a un paisano chamado Valério que nalgun tempo ou foi mui importante naqueles lares ou sinxelamente era o señor e proprietário dos mesmos, se é que unha cousa non leva à outra (Cacharro, Baltar e especimes da mesma corda).
Outra palavra con que me reencontrei nos meus escasos intres de lazer é Meogo~Moogo, antropónimo (aí está o meu querido Pero Meogo, tamén mui ben coñecido polo camarada Xallas, creo ;-) mais tamén nalguns casos topónimo (en Lourenzá, por exemplo). Nun texto notarial do Minutário de Ponte Vedra aparece Juan Mogo, ou mellor dito, aparece a viúva do mesmo. Cabeza Quiles, neste sentido, remite o termo a MONACU- ('monxe', de onde curiosamente o nome do míni-estado mediterráneo que usufrutuan os Grimaldi e demais mafiosos polo estilo), e de feito esta idea foi esgrimida para defender que o citado Pero Meogo era un clérigo, quizá abade en Banga (O Carvalliño), segundo se quixo deduzir dalguns documentos. Mais xa Ferrin, na sua clásica edición da obra deste poeta, cuestiona tal hipótese e procura-lle un outro étimo, MEDIO LOCULO ('no meio?, ou aplicado a unha persoa, 'o do meio', en relación à série de irmáns de que formaria parte), que ao meu xuízo resulta máis convincente, e a máis cadra mellor co uso do vocábulo como topónimo, tal e como dizíamos. Claro que a imaxe dun orondo abade compondo no seu scriptorium esas magníficas cantigas namentres observa pola ventá o paso dos cervos no atardecer tamén ten o seu encanto, non o vou negar, e case constitui un argumento de tanto peso como calquer outro que pudese dar-se desde a linguística máis quimicamente pura.
Mais ainda no caso de poder-se retrotraer Mogo~Meogo a MONACU, iso non teria de implicar necesariamente que o noso poeta fose monxe, clérigo ou similar; poderia tratar-se dunha alcuña fixada como apelido, e transmitida logo à prole, como ocorreu con Formoso, Feote e tantos outros. O que ocorre é que aos filólogos gosta-nos pensar que estamos a surpreender sempre o momento inaugural das cousas, dos nomes, das palavras, e por suposto nen sempre é asi. Por desgraza.

Da miña insufrível preguiza como escritor~escrevedor

A todo isto, como sei que alguns (sobretodo algunhas) d@s que len este blogue están algo interesados no que servidor escreve ou deixa de escrever, direi-vos que ando a rematar o relato no que andava embarcado. Mellor dito, ando a rematar o primeiro borrador, porque logo terei-no de submeter a bastantes revisións, con todo canto iso implica de eliminación de palla (que a há e en cantidades nada desprezáveis, ben o sei). O problema é que sei que no desenlace teño de andar con muito tino, porque se me sai mal aló vai todo o edifício abaixo, e nen albaroque nen gaitas; e como este Ulmo de Arxila é unha árvore de seu preguiceira e mui doada de raiz, pois custa-lle horrores pór-se diante da pantalla a procurar as palavras precisas, os xiros oportunos, a borrar e reesrever secuéncias que non o convencen... Mais tranquil@s, que antes do vindeiro mes conto con te-lo rematado... sempre que os amigos do ILG non me surpreendan con horiñas extras de traballo, que va a ser que no. ... En fin, por se Avel quer lembrar-me o que me dixera unha vez de que gosto máis da tua poesia que da tua prosa ou exercitar a sua poderosa e admirável vea crítica, aí vai un pequeno adianto (un clip, vamos :-). Di asi:

Cando xa os homes dos nobres vitoriosos te conducían lonxe de Magh Alin quixeches pechar os ollos, lembrar a luz do día penetrando os seixos beira do lago Noisin, cando saías cazar as lebres pardas agochadas entre os matos. Mais a vista voouche cara a unha figura que viña cara a ti desde a distancia, paso lento e vacilante coma o dun xabaril ferido. A néboa, escasa mais invencíbel, foise afastando pouco e pouco, como repudiando a aquel que avanzaba por dentro dela. Recoñeciches as mans, moduladas pola empuñadura da espada e polos moitos pescozos crebados. Recoñeciches, Macha, o volume das coxas e a anchura do peito, entre a néboa. O nome saíuche penosamente por entre o sangue callado dos beizos. Dixeches: Torvo Donohue, meu amor. Repetiches: Torvo Donohue, no límite do esmorecemento.

Últimas novidades sobre o LICRa

Segundo lle confirmaron onte a quen asina este blogue, o LICRa tivo bastante éxito nos círculos filo-filolóxicos máis extremistas. Ao que parece, o movimento Gheada Sen Fronteiras (GSF), coñecido pola especial intransixéncia do 50% dos seus dous membros (o temido Subcomandante Xallas, de nome Ghuilian), manifestou a sua adesión incondicional à causa representada polo LICRa, e xa puxo a disposición do mesmo o seu nutrido arsenal, co cal luitou durante os 5 últimos anos polo seu obxectivo irrenunciável: o desprazamento en dirección Oeste > Leste da isoglosa da gheada, en calquer das suas posíveis manifestacións fonéticas, desde a fricativa velar máis radical até as solucións aspiradas máis ou menos eufónicas. Entre os seus actos máis memoráveis estivo o boicote realizado contra as obras de J.L. Pensado (en paz descanse e ben mantido), coñecido por defender a orixe castelá do fenómeno en cuestión, e a proposta de canonización de Antón Santamarina, insgine valedor da hipótese contrária. De feito, suspeitamos que foi a filtración desta nova (a incorporación do GSF ao LICRa) o que levou a extremar as medidas de seguranza no acto de toma de posesión de Touriño, apesar da trégua anunciada polo LICRa con motivo do mesmo.
Iso si, as mesmas fontes garantiron que desde hoxe mesmo activistas do LICRa comezaron a infiltrar-se no novo Parlamento, na Xunta e na própria residéncia presidencial, camuflados dos máis diversos e improváveis xeitos. De momento limitarán-se a dar parte do grau de corrección linguística observado neses lugares; en función do resultado dos informes, as accións do LICRa serán máis ou menos contundentes. Agardemos a ver, que a cousa pinta guapa.
Saúde e heptavocalismo tónico para tod@s!

De Pedro Páramo

Preciosidade extraída de Pedro Páramo, ese romance no que todo parece morto e porén todo vive e fala e vibra. O protagonista lembra ou intui a aldea natal através da voz da mai morta. Di asi:
Todas las madrugadas el peblo tiembla con el paso de las carretas. Llegan de todas partes, copeteadas de salitre, de mazorcas, de yerba de pará. Rechinan sus ruedas haciendo temblar las ventanas, despertando a la gente. Es la misma hora en que se abren los hornos y huele a pan recién horneado. Y de pronto puede tronar el cielo. Caer la lluvia. Puede venir la primavera. Allá te acostumbrarás a los derrepentes, mi hijo.
E treitos destes às mancheas!

1 de Agosto, Lugnastada

Por certo, esquecia-me que hoxe, 1 de Agosto, corresponde-se no calendário celta con Lugnastada, ou sexa, o que veñen celebrando os amigos irlandeses como Lúnasa (palavra que precisamente adquiriu en gáelico o significado Agosto) e os amigos da asociación Auruxeira de Bretoña como Lug Nasad. Ainda lembro cando nos informativos locais falavan dunha festa en honra ao deus celta lugués Lug (sic). Evidentemente, pouco ou nada ten a ver Lugo, mui ao noso pesar, con Lug, mais en fin...
Lugnastada. A grande festa céltica, xunto con Samhain (=Defuntos), dedicada a un deus que venerou toda a Europa, desde a nosa Fisterra até os páramos da Boémia: o deus Lug Lamfada, alcumado Samildanach (=O Artesán Múltiple) porque reunia na sua persoa as habilidades de todos os restantes deuses. Músico, mestre da harpa, mago, condutor de exércitos (à batalla e tamén ao Outro Mundo, que de aí vén a nosa Compaña ou Estantigua=Hoste Antiga; en Escócia Sluagh=Exército do Alén). A Lug lle está consagrada esta parte luminosa do ano que hoxe comeza con Lug Nasad, pois non en balde o seu nome significa precisamente iso: Luz, Luminosidade. É Lug quen estabelece o 1 de Agosto como data para a asemblea dos homes livres, en honor a sua mai, Tailtiu/Carman (a Terra).
Estando como estamos nunha terra marcada polo que alguns chaman imobilismo atlántico, non será preciso insistir en que todos os ritos e celebracións que marcavan antigamente esta festividade perviveron dalgun xeito na nosa tradición: as rapas da bestas (en lugares de nomes tan significativos como Candaoso ou Campo do Oso, por ser o oso o animal totémico da realeza céltica, vinculada asemade à figura de Lug como deus de deuses), as inúmeras romarias que salfiren o noso mes de Agosto (hoxe mesmo San Fins do Castro; o do berro seco é un invento de onte, mais é certo que San Fins foi un santo mui solicitado à hora de suplantar o culto a Lug), a própria festa de Santiago Apóstolo (inicialmente celebrada no outono, mais desprazada às imediacións de Agosto para cumprir unha función similar à de San Fins), etc. E por suposto a feira e a asemblea, a alegria da multitude congregada, o recendo da boa cervexa e da boa comida, que iso tamén era Lug Nasad (os celtas parecian-se-nos muito máis do que pensamos).
Asi que bon Lugnastada a todos. Os que o celebren entoando o berro seco en San Fins do Castro, ben feito. Outros, se todo vai ben, procuraremos un outro oenach, un outro lugar da asemblea non mui lonxe daquel: a Carvalleira de Sás. E que Lug ilumine a borracheira (se a houver)

Algo parecido a un poema

Por vez primeira e sen que sirva de precedente (seguramente por iso será tamén a derradeira vez) animei-me a contradizer as opinións de Maria Yáñez e utilizar o meu blogue para colgar algun texto de... criación, por chamá-lo dalgun xeito. Versos toscos e mal feitos, asi que supoño que Avel se apresurará a crucificá-los (ao mellor somente salva a fotografia que os acompaña, por aquilo de indultar o paratexto). Estás no teu direito, Ciberpiper, e os críticos (inclusive os "de encárrega" ;-) están (estades... estamos?) para iso.

Muller vermella entre as abidueiras

mais a noite asexa exausta entre os dedos do harpista cego
replego-me sobre o limite dos teus lábios, esa água
sentes nas nosas pálpebras as vellas cidades de vidro?
sentes-me emerxendo desde o cántico dos mouchos?

non esquezas como estalavan entre a névoa os esqueletes das casas negras
como nos fitava avoa anicada onda a lareira vazia
(fermosa a sua cófia como neve no lombo das égoas)
ela que era o siléncio e a palavra iminente
mentres o vento chamava incansável por ti desde o centro do milleiral

e nalgures havia un lago, fermosa,
sempre há un lago e un verso amargo como zume de landra
e nalgures tamén forxas vermellas deusas entre as abidueiras
esas que te cinxen agora cun rio de risos distantes

lembra-o agora que latexas, amor, ainda e por sempre incompleta coma o retorno

Ulmo de Arxila, Maio de 2005